Thuở thiếu thời, những năm 1964 - 1965 tôi học cùng với ông Nguyễn Văn H. Học hết khoảng cấp I, ông H không đi học nữa
. Sau mấy năm ở nhà phụ giúp gia đình, đến tuổi thành niên ông H tham gia nghĩa vụ quân sự. Sau mấy năm quân ngũ ông H về làm công nhân ở một công ty xây dựng của tỉnh Hà Tây rồi nghỉ tự do theo chế độ “176” nên không có lương hưu. Tuy sinh ra và lớn lên cùng một làng nhưng từ bấy đến nay, tôi chỉ có những thông tin ngắn ngủi về ông H. Ông H sau khi lấy vợ được vài năm thì mua đất của một gia đình đầu xóm, vợ chồng ông H ra ở riêng. Đất ấy vẫn thuộc xóm Hè, làng Mông Phụ, xã Đường Lâm, thị xã Sơn Tây, thành phố Hà Nội. Vợ chồng ông H sinh con đẻ cái và sống bình lặng như bao gia đình khác trong làng.
Vậy mà mấy tháng nay làng xã rộn lên câu chuyện về ông H, ngồi chỗ nào chuyện về ông H cũng được mang ra bàn luận. Chuyện là thế này, có một tay buôn cây chuyên nghiệp đã nhiều năm qua lại làng Mông Phụ. Hôm vừa rồi, tay này đến nhà ông H, sau mấy ngày xoay vần với cây hoa mộc, trước khi đứng dậy hắn bảo: Tôi trả ông một tỷ ông có bán không? Ông H trả lời không bán. Hôm sau tay buôn cây lại đến, hắn kẻ cả nói sõng sượt: Tôi trả ông một tỷ ba trăm triệu ông có bán không? Hắn nghĩ với giá tiền này cho một cây hoa mộc thì không ai có thể từ chối. Ông H vẫn một mực lắc đầu. Trước khi đi hắn hỏi lại: Thế bao nhiêu thì ông bán. Ông H bảo: Tôi không bán nên cây không có giá nào…
Cả làng tôi, xã tôi, ai biết chuyện này cũng đều… choáng váng! Họ đem so sánh ngay thổ đất giáp lai bên nhà ông H, nhà này xẻ đôi bán đi một nửa, diện tích là 150m2 với số tiền là 700 triệu đồng, số tiền này đối với người làm ruộng suốt cả đời “cày đầu, cắm mặt” cũng không thể có được. Ấy vậy mà cây hoa mộc nhà ông H cao khoảng 4 - 5m, đường kính gốc hơn 20cm, cây mới được trồng từ ngày ông H ra ở riêng hơn bốn chục năm nay… Giá một cây mộc bằng hai thổ đất làng, thật là chuyện bất ngờ với tất cả mọi người.
Trong mọi cuộc bàn tán về vụ mua bán cây nhà ông H, người nói ngược, kẻ nói xuôi chẳng biết đường nào mà lần. Một số ý kiến cho rằng ông H dại, cái dại nhãn tiền hiện diện ngay trong sân nhà ông H. Trong nhà ông H hiện đang có một cây xanh, cây được trồng trong chậu. Cây xanh này mấy năm trước đã có người trả đến 500 triệu mà ông H không bán. Biết tin nhà ông H có cây quý rất nhiều người qua lại thăm nom, trong số ấy biết ai là người tốt, người xấu. Thế là những ngày sau đó cây xanh phải mang một cái xích sắt, xích liền với một cây trồng trên nền đất sân nhà ông H. Cây cũng thời trang theo thị hiếu, mấy năm trước “xanh, si, đa, đề” được xếp hạng là “chính nhân quân tử” nên có giá lắm. Một số hội chợ cây được tổ chức ở các thành phố lớn của Việt Nam, có những cây xanh mang đấu giá vài tỷ là chuyện thường… Ấy vậy mà chỉ vài năm sau, “xanh, si, đa, đề” rớt giá thảm hại, cây làng nhàng cho không có người lấy. Ai cũng ngậm ngùi cho số phận cây xanh nhà ông H. Vài năm trở lại đây, cây mộc bỗng nhiên lên ngôi. Khách mua với những cây bình thường cứ đo đường kính gốc cây mà đặt giá, 1cm một triệu đồng. Cây mộc nhà ông H được trả giá hơn một tỷ mà không bán. Cũng trong thời gian đó, hai cây mộc trong làng được bán với giá rất cao ngất ngưởng. Cây mộc nhà ông A bán được 480 triệu, cây mộc nhà bà L được bán 460 triệu… Nếu một vài năm nữa, cây mộc nhà ông H lại chịu chung số phận như cây xanh trong sân thì như thế nào nhỉ!
Một buổi chiều cuối năm, tôi lên nhà ông H để… “mục tận sở thị”. Cây hoa mộc nhà ông H đúng là độc đáo, cây được trồng bên cạnh cây hương (chỗ thờ trong sân). Tính từ gốc lên khoảng hơn một mét, cây thẳng đứng không có một cành, nhánh nào. Thân cây không một tì vết, nây đều, trên một mét cây xòe ra năm nhánh, các nhánh này đều bằng nhau tăm tắp. Đối với cây mộc đây là sự độc đáo bởi trong thực tế, cây mộc luôn phát nhánh so le nhau. Để cây phát nhánh cùng một chỗ trên thân cây đòi hỏi sự khéo tay của người chăm sóc. Sự chăm sóc này không được để lại dấu vết can thiệp của con người. Nghĩa là con người can thiệp vào cây nhưng nhìn cây phải thấy được sự sinh trưởng rất tự nhiên.
Tôi và ông H ngồi lặng bên cây mộc, quan sát ngôi nhà mái dốc đang xuống cấp tôi bảo ông H: Bán đi ông ạ, bán đi mà làm nhà, anh em mình tuổi này rồi… Ông H bảo: Tôi mua vật liệu rồi, mấy vạn gạch xếp ngoài cổng ông không thấy ư, ra năm tôi khởi công. Ông ạ, ngày ngày mình vẫn đủ cơm ăn, nhà cửa cuối đời mình cũng lo được cho con “kín trên bền dưới”. Cái cây mình cả đời gắn bó, ai nỡ một sớm một chiều dứt bỏ được. Rồi ông H tiết lộ: Tôi không hỏi tay buôn cây nhưng tôi biết hắn mua để làm gì rồi. Cây như thế này không ai động rồ mà bỏ một món tiền “khủng” ra để mua chơi nhất là người dân mình. Cây này hắn mua về cho ai đó để biếu sếp, để tiến thân! Bọn nó tán khéo lắm, này nhé: Gốc thẳng như này là thế “thoát thân”, thoát thân rồi nhưng không để lại tì vết, nghĩa là dẫu “hạ cánh” nhưng vẫn an toàn, thời buổi này khối kẻ về hưu rồi mà vẫn phải ra hầu tòa đấy thôi. Trên gốc cây phát 5, 7 cành nhánh đều nhau và xum xuê… là vượng mọi mặt trong đời sống. Quan chức thời nay sở hữu vài trăm tỷ là chuyện bình thường, bỏ ra một vài tỷ ăn thua gì… Có cái cây trồng trong biệt thự trăm tỷ, ngàn tỷ với tất cả “ham muốn” như vậy thì vài tỷ chỉ là một cái phẩy tay! Quan chức thời nay tham lam lắm ông ạ, nhưng tội tham nhũng phá hoại chúng gây ra cho dân, cho nước làm sao chúng có thể tẩy xóa được sự ô uế lúc đương thời…
Ông H bảo tôi: Lúc cha mẹ cho ra ở riêng tôi đã hạ cây mộc này với một dụng ý như thế. Song, tôi hiểu “thoát thân” trên một tinh thần khác. Nghĩa là sống ở đời luôn phải biết vươn lên, vươn lên nhưng cả đời mình không được để lại những hoen ố về tư cách phẩm chất, cành nhánh thì không phải giải thích nữa… Tôi thoáng giật mình, bao nhiêu năm nay tôi bươn chải những đâu đâu, mãi cho đến lúc gần bảy mươi tuổi về làng lại nghe bạn thuở thiếu thời triết lý hay đến như vậy. Chiều buông, tôi và ông H ngồi nhâm nhi chén rượu quê, chẳng biết rượu thơm hay hoa mộc thơm mà ly rượu cứ nồng nàn và ngọt mãi trong tâm tưởng. Tôi chợt nhớ đến câu của nhà văn Tô Hoài viết về hoa mộc: “Hoa mộc nở như đơm xôi trong kẽ lá, hương thơm rải rắc khắp lối đi”. Và tôi hiểu, cây hoa mộc nhà ông H là một triết ly nhân sinh mà cả đời ông H tâm niệm. Cây mộc ấy là cây đời ông H gửi gắm cho các thế hệ sau để tự sửa mình. Như thế, cây mộc này là vô giá chứ đâu chỉ là chuyện một vài tỷ đồng Việt Nam…
Hà Nguyên Huyến