Một người bạn châu Âu từng hỏi tôi rằng “ngoài phong cảnh thiên nhiên ra, Việt Nam của bạn có gì đặc sắc?”. Tôi ngập ngừng rồi trả lời rằng đó là Tết
, người bạn nước ngoài đó nói rằng, bên nước họ cũng có thời khắc chuyển giao năm mới gọi là giao thừa nhưng không có “Tết”.
Tết là khoảng thời gian đầu năm mới trong văn hóa của người Á Đông, trong đó có Việt Nam. Dĩ nhiên, Tết Nguyên đán là hàng đầu nhưng bên cạnh đó là 11 Tết cổ truyền khác của dân tộc Việt Nam. Chọn cách ăn Tết ở Việt Nam chính là cách để thưởng thức đầy đủ nhất bản sắc Việt đối với người nước ngoài.
Tết Nguyên đán đậm đà bản sắc dân tộc Việt
Con số 12 là một con số linh thiêng đối với rất nhiều dân tộc trên thế giới như 12 cung hoàng đạo trong văn hóa Babylon, 12 tháng trong lịch Gregorius và con số 12 trong văn hóa Việt Nam là biểu tượng của 12 con giáp, đại diện cho 12 tính cánh trong xã hội loài người, đó còn là 12 cái Tết cổ truyền mà trong đó Tết Nguyên đán được gọi là Tết mẹ, Tết quan trọng nhất.
Tết Nguyên đán là Tết của gia đình, dựa trên lịch âm của người Việt (tính theo chu kỳ quay của Mặt Trăng), đây là lúc nông nhàn nhất trong văn hóa nông nghiệp, tiết trời se se lạnh, người dân nghỉ ngơi và vui chơi lễ hội, sum họp gia đình lại với nhau. Tất cả người Việt trên thế giới, kể cả Việt kiều cũng đều háo hức đến ngày Tết cổ truyền, mô típ được thể hiện qua tục ngữ “thịt mỡ dưa hành câu đối đỏ/cây nêu tràng pháo bánh chưng xanh” đã trở thành bản sắc của chúng ta ngàn đời càng thêm đậm đà.
Bắt đầu vào tháng Chạp (tháng 12 âm lịch) là không khí Tết đã luồn lách vào từng ngõ ngách, thậm chí từng trong tâm tưởng của người con xa quê. Mọi thứ dần được chuẩn bị tại đây, các đồ thờ cúng, cây đào cành quất dần xuất hiện ở các phiên chợ quê cuối năm. Điều hấp dẫn của Tết không chỉ là những ngày trong Tết mà là những ngày trước Tết, người ta có dịp để sắm sửa tổng thể cho gia đình, sửa sang một cách bao quát căn nhà để chào đón năm mới, xóa bỏ những thứ cũ kĩ, thau rửa những muộn phiền. Nhiều món ăn thức uống chỉ Tết mới xuất hiện như bánh chưng, mứt, dưa hành…
Nhiều người nước ngoài chọn cách ăn Tết ở Việt Nam là một cách để khám phá, trải nghiệm bởi lẽ với người phương Tây, “ngày sau giao thừa” họ thường đi du lịch, ăn những món ăn bình thường hàng ngày và khoảnh khắc năm mới chỉ diễn ra trong một ngày chứ không nhiều phong vị như ở Việt Nam.
Tết Việt Nam có gì mà thu hút đến lạ kỳ như thế? Nếu bạn đã phải đi xa nhà một lần vào dịp Tết thì chắc chắn sẽ hiểu rõ nhất. Đó không chỉ là được mặc những bộ quần áo mới, được ăn no nê, ngủ li bì trong những ngày nghỉ mà đó là sự đoàn viên, sum họp các thành viên trong gia đình. Nếu như ai đó chấp nhận đi làm ngày Tết với số tiền lương tăng gấp ba lần thì người đó thật dũng cảm, hoặc họ vì cái Tết đầy đủ hơn cho người thân sau một năm quá cơ cực và túng bấn. Tết là sự giao hòa của đất trời, tạo một sự khởi đầu mới với biết bao hy vọng, Tết cũng là lúc chúng ta cùng nhìn lại một năm đã đi qua với bao thăng trầm hay công danh đã đạt được khắc tên sông núi.
Mùng 1 Tết cha, mùng 2 Tết mẹ, mùng 3 Tết thầy. Điều này thể hiện các mạch giá trị trong văn hóa Việt Nam khi người cha thường là trụ cột trong gia đình, người mẹ là biểu tượng cho tình yêu thương, sự ân ái, bao dung, và thứ 3 đến người thầy, ngụ ý con người cần có sự giáo dục, để trở thành một miếng ghép có ích trong xã hội. Ra đường ngày Tết, chẳng cần quen biết nhau mà cứ tay bắt mặt mừng, nắm tay vỗ vai chúc nhau những lời chúc tốt đẹp nhất, khách đến nhà thì mời nhau chén rượu nhạt sao mà ấm tình ngày Tết.
Ngày Tết, người Việt Nam không thể thiếu mâm ngũ quả trên bàn thờ, số 5 cũng là biểu tượng cho sự đầy đủ sắc màu trong cuộc sống, ngoài ra số 5 còn tượng trưng cho Ngũ hành: Kim, Mộc, Thủy, Hỏa, Thổ.
Giờ phút Giao thừa có ý nghĩa vô cùng, đó là lúc chuyển giao từ năm cũ sang năm mới, gột bỏ mọi ưa phiền của năm cũ, ai cũng háo hức cầu nguyện điều may mắn phút giao mùa, cầu sự bình an và sức khỏe cho bản thân, người thân.
Có một anh bạn tôi bên Nhật đã trải qua ba cái Tết xa nhà tâm sự, ở bên Nhật người Việt mình cũng làm Tết, không thiếu món gì chỉ nhớ nhà da diết, cảm giác bạn bè ở nhà đưa hình ảnh gia đình lên facebook mà những người con xa quê không khỏi nghẹn lòng, day dứt mà chỉ có người Việt mới hiểu. Có một số ý kiến cho rằng nên bỏ Tết Nguyên đán đi (ý nói là ăn Tết vào dịp Tết dương lịch cho giống thế giới) vì hao tổn nhiều tiền của, ảnh hưởng tới làm ăn với đối tác vì không cùng lịch nghỉ nhưng xét về góc độ văn hoá nếu bỏ Tết Nguyên đán là chúng ta đang tự tước bỏ mất văn hóa bản sắc của dân tộc mình. Tết cổ truyền còn có ý nghĩa sum họp gia đình, bạn bè gặp gỡ nhau trong tiết trời mùa Xuân sau một năm làm ăn vất vả trên khắp mọi miền tổ quốc. Tết Nguyên đán vì thế còn được coi là Tết quê hương, mỗi người con xa quê, đồng bào người Việt sinh sống ở nước ngoài ai cũng hướng về quê hương, tổ quốc mỗi khi Tết đến Xuân về. Vào dịp Tết Nguyên đán, nhu cầu mua sắm tăng cao, các sản phẩm hàng hoá, dịch vụ cũng có dịp tiêu thụ mạnh mẽ hơn ngày thường, góp phần tăng trưởng kinh tế, người kinh doanh có thêm thu nhập… Bởi vậy, mỗi người con đất Việt hãy luôn giữ gìn, trân trọng Tết cổ truyền nét văn hoá tốt đẹp của dân tộc, nên chi tiêu hợp lý, ứng xử văn hoá, văn minh trong cuộc sống để ai cũng có cái Tết trọn vẹn, đầm ấm bên gia đình.
Ngoài Tết Nguyên đán, chúng ta còn 11 tết nữa. Nếu là người nước ngoài đến và tìm hiểu về đất nước Việt Nam thì bạn hãy cố gắng ở ít nhất 1 năm để cảm nhận, thưởng thức đủ sắc màu, hương vị và ý nghĩa những ngày Tết trong năm. Nào Tết Nguyên tiêu (15 tháng Giêng), Hàn thực (mùng 3 tháng Ba), Đoan ngọ (mùng 5 tháng Năm ), Cơm mới (mùng 10 tháng Mười), Vu lan (Rằm tháng Bảy), Trung thu (Rằm tháng Tám)… mỗi Tết lại có một sắc màu và nghi thức riêng. Bạn không cần đi đâu xa mà trên mọi dẻo đất hình chữ S các Tết cổ truyền vẫn được giữ nguyên vẹn, trải nghiệm nhiều hơn, tận hưởng nhiều hơn và sâu lắng hơn.
Nhiều người nói phải đi thật nhiều, thật xa, biết nhiều nơi nhưng nếu đi đến mà không hiểu vùng đất bạn đang đứng thì thật là có lỗi. Tìm hiểu vẻ đẹp về văn hóa tinh thần qua các ngày Tết sẽ giúp cuộc sống của bạn chậm lại, đó là sự hoài niệm, sự tìm về trong cuộc sống xô bồ. Rất may là dân tộc ta thật đậm đà bản sắc, có sống trọn một đời để khám phá cũng thật là ý nghĩa.
Đã 2 năm kể từ ngày dịch bệnh Covid-19 xuất hiện, người Việt Nam lại đón tết trong “tình hình mới”, đón tết trong 5K. Trong dịch bệnh nguy hiểm, người ta lại càng khao khát được trở về nhà bình yên hơn bao giờ hết, giá trị của gia đình, tình thân lại càng được trân trọng mỗi một khi ngày tết đến gần.
Nguyễn Văn Công