Tham gia thảo luận về dự thảo Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt (sửa đổi) tại tổ vào ngày 22/11/2024, các Đại biểu Quốc hội đã đề nghị cơ quan chủ trì soạn thảo xem xét nghiên cứu đánh giá tác động toàn diện, cân nhắc mức tăng và có lộ trình tăng thuế tiêu thụ đặc biệt (TTĐB) sao cho phù hợp, nên lùi thời gian thực hiện đến năm 2027... Dưới đây là ý kiến của các Đại biểu Quốc hội thuộc Đoàn Đại biểu Quốc hội các tỉnh Quảng Nam, Hà Nội, Quảng Bình, Thái Bình, Tuyên Quang, Long An...

Đại biểu Tạ Văn Hạ - Đoàn Đại biểu Quốc hội tỉnh Quảng Nam:

Đồng ý tăng thuế tiêu thụ đặc biệt với rượu bia, thuốc lá. Tuy nhiên, cần cân nhắc lộ trình. Việc đánh thuế là đánh vào hành vi, đánh thuế cao sẽ giảm hành vi hút thuốc và uống rượu, bia. Tờ trình có 2 phương án, nên chọn phương án giãn việc tăng thuế. Thực tế sau Covid-19, Nhà máy Bia Heineken ở Quảng Nam bị đóng cửa gây thiệt hại lớn cho doanh nghiệp, người lao động và địa phương. Mỗi năm, nhà máy này nộp ngân sách cho tỉnh Quảng Nam 1.500 là tỷ đồng. Cần đối xử một cách công bằng với doanh nghiệp, cần có lộ trình cho phù hợp, đảm bảo lợi ích hài hòa “nhà nước, doanh nghiệp và người dân”.

Qua khảo sát thì thấy rằng, rượu, bia phi chính thức, nhập lậu là nguyên nhân chính của các vụ ngộ độc. Nên cũng cần công bằng với doanh nghiệp trong nước làm ăn nghiêm túc. Do vậy cần đánh giá đầy đủ, hài hòa sự tác động việc điều chỉnh thuế.

Đại biểu Dương Minh Ánh - Đoàn Đại biểu Quốc hội thành phố Hà Nội:

Tôi nhất trí về việc tăng thuế suất đối với mặt hàng rượu, bia để hạn chế tình trạng lạm dụng rượu, bia, gây tác hại đến sức khỏe của người dân và trật tự an toàn xã hội. Quy định này cũng sẽ làm giảm gánh nặng chi phí y tế cho người dân do tác hại của rượu, bia gây ra, giữ an toàn cho người dân khi tham gia giao thông. Tuy nhiên, xét về nhiều mặt thì khi tăng thuế suất đối với mặt hàng nào đó chúng ta cần cân nhắc lộ trình thực hiện cho phù hợp, nhằm tạo điều kiện để doanh nghiệp, thị trường, người tiêu dùng thích nghi với việc tăng thuế trong thời gian tới.

 Nếu tăng thuế quá nhanh và mạnh khiến các doanh nghiệp không thể điều chỉnh công suất sản xuất phù hợp, làm sụt giảm sản lượng đột ngột dẫn đến nhiều dự án đầu tư thua lỗ, không thể thu hồi được vốn. Việc giảm sản lượng quá nhanh tác động tiêu cực đến công ăn, việc làm của người lao động, số lượng lao động dôi dư từ các nhà máy rượu, bia chưa kịp để chuyển đổi nghề nghiệp. Do vậy, tôi đề nghị Ban soạn thảo cân nhắc giãn việc áp thuế tiêu thụ đặc biệt đối với ngành rượu, bia và bắt đầu áp dụng từ năm 2027 trở đi.

Đại biểu Nguyễn Mạnh Cường – Đoàn Đại biểu Quốc hội tỉnh Quảng Bình:

Đây là vấn đề lớn nhạy cảm, không chỉ tác động đến hoạt động doanh nghiệp mà còn ảnh hưởng đến thu ngân sách Nhà nước và trực tiếp tác động đến người lao động. Nói nhạy cảm bởi thực tế những doanh nghiệp (DN) đang sản xuất các mặt hàng không có lợi cho sức khỏe như rượu, bia bị coi như tội đồ, nói ý kiến mang tính cực đoan như vậy là sai lầm. Bởi DN đã được Nhà nước cho phép hoạt động thì không xấu, vì nếu xấu đã cấm hoạt động...

 Vì thế, chúng ta không phân biệt DN tốt hay xấu mà đề cao hay không và người làm chính sách cần chắt lọc ý kiến, công tâm, sáng suốt, vì lợi ích chung đất nước, không có lợi ích nhóm, tiêu cực. Nếu cực đoan quá không đạt được mục tiêu mong muốn.

Thực tế đã chứng minh, nếu các chính sách đề ra không hợp lý sẽ ảnh hưởng rất lớn đến đời sống, người dân mất việc làm, thất thoát nhiều về thuế, hậu quả kéo dài nhiều năm. Đơn cử như chính sách cấm rượu năm 1985 ở Liên Xô hay ở Mỹ năm 1920 đều đã thất bại. Chiến dịch cấm rượu đã gây ra tác hại nhiều hơn so với lợi ích. Sự sụt giảm mạnh trong sản xuất đồ uống có cồn dẫn đến việc người mua luôn phải xếp hàng, tình trạng nấu rượu lậu tăng lên, ngoài ra người ta sử dụng các chất thay thế như cồn thuốc, nước hoa, cồn kỹ thuật ảnh hưởng lớn tới sức khỏe. Do đó, cần hết sức cân nhắc, không nên quá cực đoan khi đánh giá có thể gây ra hệ lụy quan trọng.

Mục đích tăng thuế để giảm cầu là cần thiết, bảo đảm sức khỏe người dân, giúp tăng thu ngân sách (NS) Nhà nước, nhưng tăng thuế mức độ nào, lộ trình nào liên quan chống buôn lậu thế nào. Nếu làm tốt chống buôn lậu thì tăng thuế hợp lý, nhưng chưa làm tốt chống buôn lậu thì việc tăng thuế suất là thành vấn đề.

Do đó, cần công tâm và cân nhắc lộ trình thời gian cho hợp lý, giúp các DN chuyển đổi cơ cấu ngành nghề, vì lợi ích chung đất nước, không vì lợi ích nhóm và phải bảo đảm hiệu quả, mục tiêu thuế, mục tiêu bảo đảm sức khỏe nhân dân. Với thuốc lá, hay rượu, bia, việc tăng thuế cần tính toán để làm sao có lộ trình phù hợp và mức tăng từ từ. Chúng ta biết thời gian vừa qua, nhiều DN bia gặp nhiều khó khăn nên cần thiết phải xem xét lộ trình tăng thuế hợp lý.

Đại biểu Hoàng Văn Cường - Đoàn ĐBQH thành phố Hà Nội:

Về thuế tiêu thụ đặc biệt (TTĐB) thì chúng ta đều biết rằng mục tiêu chính của thuế TTĐB nhằm thay đổi hành vi người tiêu dùng, chuyển đổi không tiêu dùng những sản phẩm mang tính độc hại cho cá nhân hoặc là ảnh hưởng đến môi trường chứ không phải là mục tiêu chính là để thu ngân sách.

Tuy nhiên, khi đưa ra một giải pháp tăng thuế, tôi đề nghị phải đánh giá đồng thời với việc có chuyển đổi hành vi hay không và nó có làm thay đổi thu ngân sách hay không. Nếu như chúng ta đưa giải pháp mà chuyển đổi hành vi không đạt được và thu ngân sách cũng không bền vững thì cần tính đến.

Đại biểu Hoàng Văn Cường, Đoàn ĐBQH TP Hà Nội.

Tôi quan tâm đến hai loại sản phẩm mà khá phổ biến đó là rượu, bia và thuốc lá. Hai sản phẩm này là hai sản phẩm phải nói rằng lạm dụng rượu, bia có hại cho sức khỏe, hút thuốc lá là có hại cho sức khỏe. Do vậy, hai sản phẩm này phải chịu thuế thu TTĐB là hoàn toàn đúng. Hiện nay, tỷ lệ tiêu dùng của Việt Nam cũng khá cao, cho nên phải tăng thuế TTĐB, tôi cũng đồng tình. Tôi đồng tình với hai cái đó nhưng vấn đề cách làm như thế nào thì tôi cho rằng chúng ta cần phải cân nhắc.

Trước hết, tôi thấy trong đề xuất của Chính phủ về phương án tăng thuế đối với rượu, bia. Phương án 1 là gần như chúng ta tăng đều là 5%. Phương án 2 là tăng một lần đầu tiên là khoảng 15%, sau đó những năm sau thì tăng 5%. Như vậy, phương án 2 đến năm 2030 tỷ lệ thu cao hơn so với hiện tại lên 100%.

Ở đây tôi thấy có 3 vấn đề mà chúng ta cần phải lưu ý. Thứ nhất, rượu, bia tác động là do cồn. Nồng độ cồn cao thì tác động cao nhưng tôi thấy rằng rượu tỷ lệ phí ở đây còn thấp hơn bia, bia nồng độ cồn thấp nhưng tỷ lệ thuế của bia lại cao hơn, cao bằng loại rượu mạnh, rượu dưới 20 độ còn thấp hơn bia. Tôi cho rằng, điều này có lẽ cũng phải tính lại cho phù hợp.

Hơn nữa, bia với mọi người tiêu dùng không còn là sản phẩm nghiện, rượu thì còn là sản phẩm nghiện, bia thì gần như là một sản phẩm tiêu dùng khá phổ biến, gần như một sản phẩm tiêu dùng hằng ngày, nước giải khát. Nếu trước đây chưa có Nghị định 100, tôi nói thật rất nhiều, phần lớn là nam giới đi làm về có thể rẽ qua quán bia làm một, hai cốc giải khát bình thường. Bây giờ chúng ta lại đưa bia vào đối tượng chịu thuế cao như này, rõ ràng mục tiêu của chúng ta là ảnh hưởng đến người tiêu dùng chứ chưa phải là hạn chế.

Trong báo cáo tác động vào đây tôi không nhìn thấy là khi tăng thuế này sẽ giảm bao nhiêu phần trăm số người người tiêu dùng giảm đi, mà thực sự tôi thấy chỉ biện pháp hành chính (Nghị định 100) là thay đổi rất rõ. Mức thuế này có thay đổi hay không thì chưa rõ.

Một điểm thứ hai chúng ta cần phải lưu ý, từ khi thực hiện Nghị định 100 thì ngành rượu, bia đương nhiên, phải tiêu dùng ít đi, ảnh hưởng rất lớn đến ngành dịch vụ, ăn uống, du lịch. Chúng ta đều biết, dịch vụ, du lịch là một cái nhóm tiêu dùng, nhóm ảnh hưởng rất lớn đến tăng trưởng kinh tế. Tôi được biết Chính phủ vừa có đề xuất tiếp tục giảm 2% thuế VAT áp dụng cho tiêu dùng trực tiếp để kích cầu tiêu dùng. Tăng trưởng của chúng ta trong thời gian vừa qua chủ yếu là xuất khẩu, tiêu dùng trong nước đang rất chậm. Như vậy, nếu chúng ta lại tăng giá của hàng tiêu dùng cho ngành hàng dịch vụ, ăn uống thì tôi thấy rất cần phải xem lại.

Hôm qua, tôi nhận được báo cáo của Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương (CIEM) có đánh giá tác động với mức tăng thuế với rượu, bia như thế này sẽ tác động như thế nào đến tiêu dùng, tác động như thế nào đến GDP và hai phương án tăng thuế đều dẫn đến giảm GDP. Tôi không biết con số đấy thì có đáng tin cậy hay không nhưng người ta dùng tính toán khoa học đều chỉ ra một điều là tiêu dùng sẽ giảm, dịch vụ sẽ giảm và dẫn đến tác động đến GDP, đương nhiên tác động đến thu ngân sách. Tôi cho rằng đây là điều chúng ta cần phải tính đến.

Vấn đề liên quan đến tác động của thuế tiêu thụ đặc biệt đối với rượu, bia thì tôi nghĩ cần phải cân nhắc lộ trình như thế nào, cách thức như thế nào.

Mục tiêu chính của thuế tiêu thụ đặc biệt là để thay đổi hành vi thì phải để cho người tiêu dùng nhận biết được là đánh thuế này là sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến quyền, lợi ích của người ta và nếu không thay đổi thì chúng ta sẽ có những cái ảnh hưởng rất lớn.

Do vậy ngay cả với thuốc lá và rượu, bia tôi đề nghị tăng thuế mạnh ngay lần đầu tiên nhưng lại phải có thời gian. Do vậy, đối với Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt (sửa đổi) tôi đề nghị chúng ta ban hành vào năm 2025 nhưng thời gian áp dụng lùi lại 1 năm so với Dự thảo để người tiêu dùng có thời gian thay đổi hành vi. Chứ họ đang hút thuốc, đang uống rượu, bia thành thói quen mà ngày mai đánh thuế thì họ cũng không thay đổi được.

Trong thời gian lùi đó thì Nhà nước truyền thông đến người tiêu dùng biết rằng đây, đến thời điểm này mà anh không thay đổi hành vi thì anh sẽ phải chịu thuế cao.

Như vậy chúng ta phải có 1 năm tuyên truyền để người ta thay đổi hành vi cũng đồng thời để các doanh nghiệp chuẩn bị, nghiên cứu phương án chuyển đổi sản xuất sang các mặt hàng tác động ít đến sức khỏe, có thể sẽ được khuyến khích hơn.

Đánh thuế lần đầu cao sau đó dừng 5 năm. Chẳng hạn năm 2027 chúng ta bắt đầu đánh thuế cao với rượu, bia sau đó năm 2032 lại đánh thuế tiếp để người tiêu dùng và doanh nghiệp có thời gian chuyển đổi hành vi chứ không tăng đều đều hằng năm như thế.

          Đừng nghĩ rằng thay đổi hành vi của người tiêu dùng Việt Nam bằng đánh thuế là chính mà phải thay đổi bằng các biện pháp khác. Chẳng hạn như rượu, bia vừa rồi áp dụng Nghị định 100 đấy.

Tuy nhiên, tôi thấy hiện nay thực tế mức tiêu thụ rượu, bia nước ta những năm gần đây đang có xu hướng giảm nhờ các quy định của Luật An toàn giao thông đường bộ quy định cấm người điều khiển phương tiện giao thông đường bộ mà trong máu hoặc hơi thở có nồng độ cồn với khẩu hiệu “S=Đã uống rượu bia thì không lái xe”. Ngoài ra, người dân cũng ngày càng có ý thức hơn trong việc chăm sóc sức khỏe và hạn chế sử dụng đồ uống có cồn như vậy. Cho nên tôi chọn phương án 1 vì điều này rất quan trọng đối với các doanh nghiệp nhỏ và vừa, vốn chiếm tỷ lệ lớn trong ngành sản xuất rượu, bia.

Ban soạn thảo cũng nên đưa ra đề xuất mức tăng thuế phù hợp, giảm thiểu tác động lớn đến người tiêu dùng theo hướng tăng dần đều giá bán lẻ, tránh tạo ra cú sốc giá đối với người tiêu dùng, đặc biệt là những người đã có thói quen sử dụng rượu, bia. Điều này cũng giúp người tiêu dùng điều chỉnh hành vi và giảm tình trạng buôn lậu rượu, bia. Đồng thời, khi áp dụng với đối tượng này vào đối tượng chịu thuế sẽ tăng nguồn thu ngân sách và định hướng đi theo hướng giảm sản lượng tiêu thụ đồ uống có cồn để thể chế hóa các quan điểm, định hướng của Đảng và mục tiêu đặt ra.

Tôi cũng đề nghị Chính phủ cần ban hành các chính sách quản lý thị trường để nhằm tăng hiệu quả điều tiết thị trường và các cơ chế hỗ trợ các doanh nghiệp, đặc biệt là các doanh nghiệp sản xuất nhỏ và vừa. Họ có thể gặp khó khăn trong  trong sản xuất và kinh doanh khi áp dụng tăng thuế và có thể dẫn đến nguy cơ gia tăng tình trạng buôn lậu rượu, bia ảnh hưởng đến doanh thu và thị trường. Đồng thời, tăng cường tuyên truyền để người dân và doanh nghiệp nắm rõ về việc tăng thuế và lộ trình tăng thuế để tạo sự đồng thuận trong xã hội.

Đại biểu Âu Thị Mai - Đoàn Đại biểu Quốc hội tỉnh Tuyên Quang

Đối với mặt hàng rượu, bia, dự thảo đưa ra 2 phương án thuế suất, theo đó lộ trình tăng thuế 5% từ năm 2026 đến năm 2030. Tôi đề nghị lựa chọn phương án 1 và lùi thời gian bắt đầu lộ trình tăng thuế là năm 2027 là phù hợp hơn trong tình hình hiện nay bởi các lý do.

  Đại biểu Âu Thị Mai, đoàn ĐBQH tỉnh Tuyên Quang.

Tình hình kinh doanh của các doanh nghiệp rượu, bia trong và ngoài nước hiện đang rất khó khăn. Nhu cầu tiêu thụ cũng giảm mạnh do người dân có xu hướng thắt chặt chi tiêu. Áp lực về thuế, phí: Thuế nhập khẩu, phí tái chế đóng góp vào Quỹ bảo vệ môi trường, chi phí mua tem thuế…

Áp dụng mức thuế TTĐB quá cao có thể dẫn đến thất thu ngân sách Nhà nước. Doanh thu sụt giảm khiến các doanh nghiệp rượu, bia cắt giảm kinh doanh, dừng hoạt động các nhà máy, giảm nguồn đóng góp vào ngân sách cho địa phương. Chưa kể việc tăng thuế suất quá cao sẽ khiến người tiêu dùng chuyển sang sử dụng các sản phẩm rượu, bia trái phép nằm ngoài sự quản lý của Nhà nước, có giá rẻ hơn do không bị đánh thuế, dẫn đến thất thu ngân sách Nhà nước.

Đại biểu Nguyễn Văn Thân - Đoàn Đại biểu Quốc hội tỉnh Thái Bình:

Tôi cho rằng, không nên ghép chung bia và rượu theo dự thảo luật, rượu là rượu, bia là bia. Bia là đồ uống giải khát. Đánh thuế ở đây là rất nguy hiểm, tác động rất nhiều đến các lĩnh vực khác, nhất là doanh nghiệp. Để ra một giọt bia cần rất nhiều đến các ngành phụ trợ khác, chưa nói đến lĩnh vực này nộp ngân sách rất nhiều. Các công ty rượu, công ty bia thời gian gần đây, doanh thu mới “nhú” lên được chút sau đại dịch Covid -19. Theo tôi, nên áp dụng phương án một mà dự luật đề xuất, giãn đến năm 2027 mới áp dụng.

Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Thị Thanh:

Cần thêm ý kiến chuyên gia, pháp luật chuyên ngành, căn cơ kỹ lưỡng các nội dung. Kỳ họp này khối lượng công việc quá lớn, không đủ thời gian thấu đáo, cần nghiên cứu tham gia bằng văn bản sau khi có tài liệu nghiên cứu cho Ban Thư ký để tổng hợp cho các Ủy ban tiếp thu.

Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Thị Thanh phát biểu

Thuế Tiêu thụ đặc biệt (TTĐB) nhiều nước trên thế giới thường áp dụng cho các sản phẩm hàng hóa có hại cho sức khỏe, có hại cho môi trường hoặc các mặt hàng xa xỉ, nhằm điều tiết hành vi tiêu dùng và có đóng góp cho thu ngân sách nhà nước (NSNN) – nguồn thu căn bản cho NSNN. Việt Nam trong luật hiện hành đang theo xu hướng chung của thế giới. Cơ bản đồng tình với quan điểm, cách đặt vấn đề của cơ quan trình. Tuy nhiên, cần làm rõ và đánh giá kỹ lưỡng hơn vì có những nội dung vừa đóng góp thu NSNN vừa phục vụ nhu cầu con người, vừa phục vụ sản xuất chưa thật rành mạch.

Về bổ sung thêm nước giải khát theo Tiêu chuẩn Việt Nam (TCVN) có hàm lượng đường trên 5g/100 ml vào đối tượng chịu thuế Tiêu thụ đặc biệt, với mức thuế suất 10%, với lý do gây nên bệnh thừa cân béo phì. Có ý kiến báo cáo thẩm tra nêu nguyên nhân gây bệnh không phải tất cả đều từ nước giải khát có đường. Vừa bảo đảm sản xuất trong nước, vừa bảo đảm điều chỉnh hành vi. Đồng ý không phải nguyên nhân duy nhất nhưng nếu lạm dụng và không đánh thuế cũng là nguyên nhân không tốt cho sức khỏe, nên đồng ý đưa nước giải khát có đường vào đánh thuế nhưng có lộ trình về thời gian và lộ trình đánh thuế để doanh nghiệp và người dân có lộ trình làm quen, nhận thức và hài hòa sản xuất trong nước. Chưa có tư liệu khoa học nào chứng minh tỷ lệ người mắc bệnh liên quan đến nước giải khát có đường, thường xuyên uống như thế nào thì gây bệnh.

Đại biểu Lê Thị Song An - Đoàn Đại biểu Quốc hội tỉnh Long An:

Đối với lộ trình tăng thuế tiêu thụ đặc biệt đối với rượu, bia, tôi đề nghị chọn phương án 1 bởi một số nội dung như sau: Mặc dù chính sách này là hướng tới mục tiêu bảo vệ sức khỏe cộng đồng, giảm thiểu tác hại do lạm dụng rượu, bia gây ra và còn góp phần điều chỉnh hành vi tiêu dùng tích cực, phù hợp với xu hướng quốc tế và kiến nghị tăng giá 10% thông qua tăng thuế là biện pháp hiệu quả.

Tuy nhiên, tôi thấy hiện nay thực tế mức tiêu thụ rượu, bia nước ta những năm gần đây đang có xu hướng giảm nhờ các quy định của Luật An toàn giao thông đường bộ quy định cấm người điều khiển phương tiện giao thông đường bộ mà trong máu hoặc hơi thở có nồng độ cồn với khẩu hiệu “S=Đã uống rượu bia thì không lái xe”. Ngoài ra, người dân cũng ngày càng có ý thức hơn trong việc chăm sóc sức khỏe và hạn chế sử dụng đồ uống có cồn như vậy. Cho nên tôi chọn phương án 1 vì điều này rất quan trọng đối với các doanh nghiệp nhỏ và vừa, vốn chiếm tỷ lệ lớn trong ngành sản xuất rượu, bia.

Ban soạn thảo cũng nên đưa ra đề xuất mức tăng thuế phù hợp, giảm thiểu tác động lớn đến người tiêu dùng theo hướng tăng dần đều giá bán lẻ, tránh tạo ra cú sốc giá đối với người tiêu dùng, đặc biệt là những người đã có thói quen sử dụng rượu, bia. Điều này cũng giúp người tiêu dùng điều chỉnh hành vi và giảm tình trạng buôn lậu rượu, bia. Đồng thời, khi áp dụng với đối tượng này vào đối tượng chịu thuế sẽ tăng nguồn thu ngân sách và định hướng đi theo hướng giảm sản lượng tiêu thụ đồ uống có cồn để thể chế hóa các quan điểm, định hướng của Đảng và mục tiêu đặt ra.

Tôi cũng đề nghị Chính phủ cần ban hành các chính sách quản lý thị trường để nhằm tăng hiệu quả điều tiết thị trường và các cơ chế hỗ trợ các doanh nghiệp, đặc biệt là các doanh nghiệp sản xuất nhỏ và vừa. Họ có thể gặp khó khăn trong  trong sản xuất và kinh doanh khi áp dụng tăng thuế và có thể dẫn đến nguy cơ gia tăng tình trạng buôn lậu rượu, bia ảnh hưởng đến doanh thu và thị trường. Đồng thời, tăng cường tuyên truyền để người dân và doanh nghiệp nắm rõ về việc tăng thuế và lộ trình tăng thuế để tạo sự đồng thuận trong xã hội.

Kiệt Vũ - Kim Anh (ghi, tổng hợp)