Qua khảo sát thực tế và hỏi ý kiến phụ huynh cho thấy, tình trạng thừa cân béo phì (TCBP) ở trẻ nhỏ là do nhiều nguyên nhân khác nhau như chế độ ăn thừa dinh dưỡng, ăn đồ chiên rán nhiều, lười vận động, chứ không phải do nước giải khát có đường. Việc nâng cao kiến thức về dinh dưỡng và vận động, luyện tập cho phụ huynh học sinh và bản thân mỗi người là rất cần thiết. Chúng tôi xin dẫn ra đây hai trường hợp thực tế nhằm giúp bạn đọc có thêm thông tin và hiểu hơn về câu chuyện thừa cân béo phì.
Hoạt động thể chất thường xuyên giúp trẻ phòng tránh bệnh thừa cân béo phì
Câu chuyện thứ nhất: Đã thành lệ, mỗi khi hè đến, chị Mai ở Cầu Giấy (Hà Nội) lại đưa các con về quê nội chơi mấy tuần để các cháu thư giãn sau một năm học, một phần vừa tránh xa các thiết bị điện tử, phần quan trọng nữa là để gắn kết với các anh chị em họ ở quê.
Hai cậu con trai nhà chị Mai, bạn 8 tuổi, bạn 14 tuổi hào hứng trước đó cả tuần vì đã hình dung trước những trò chơi sẽ được các anh chị ở quê hướng dẫn chơi cùng. Nào là trò chơi đuổi bắt, thả diều, đá bóng… rồi được đi dỡ khoai, bẻ ngô… vô cùng thú vị. Đúng như dự đoán, ngay khi ba mẹ con tay xách nách mang quần áo và chút quà bước vào sân, mấy anh chị em con bác Hùng, con cô Hoài vốn nhà sát cạnh nhà nội đã ùa ra vây lấy bọn trẻ, giúp bê đồ rồi rủ 2 cậu nhóc đi chơi luôn. Loáng cái, đã thấy tiếng chí chóe nô đùa của mấy anh chị em vang lên giòn dã, mấy cậu bé vốn chỉ quen với bốn bức tường cùng các thiết bị điện tử giờ chạy băng băng, mồ hôi ướt đẫm…
Đến bữa ăn, sau khi mâm cơm thịnh soạn đón các cháu ở Hà Nội lên được dọn ra, bác Hùng đã khệ nệ bê vào một thùng nước ngọt để “cả nhà ăn uống cho ngon miệng” khiến chị Mai không khỏi ái ngại. Bọn trẻ nhao nhao giơ tay: cho cháu, cho con…, còn ông bác vui vẻ “Cứ yên tâm, ai cũng có phần”… Hai cậu con chị Mai cầm lon nước bác đưa, vừa nhìn các anh chị em sung sướng bật nắp những lon nước mát lịm, vừa dụt dè đưa mắt nhìn mẹ, vì ở nhà chị đã quán triệt không được tự ý sử dụng các loại nước ngọt nếu chưa được mẹ cho phép. Bác Hùng như hiểu ý liền động viên các cháu: “Các chàng trai, mạnh dạn lên chứ! Uống lon nước vào ăn cỗ sẽ ngon miệng hơn đấy! Mà mẹ Mai cũng đừng cấm đoán con quá, các anh chị ở đây bác cho uống suốt mà có sao đâu?”.
Nghe anh Hùng nói vậy, chị Mai nhẹ nhàng nói:
- Bác không biết đấy thôi, người ta vẫn nói uống nước ngọt là một trong những nguyên nhân khiến trẻ béo phì, vì thế em mới không muốn cho các cháu uống...
Người anh lúc này mới ôn tồn nói:
- Chắc thím nghĩ chúng tôi ở quê nên lạc hậu phải không? Các cháu ở đây cũng đang tuổi ăn tuổi lớn nên tôi cũng phải quan tâm tìm hiểu cả đấy. Mà giờ muốn biết thông tin đâu có khó, đài báo, ti vi đưa tin cả ngày, đấy còn chưa nói đến mạng Internet, muốn biết cái gì cũng có. Thím thừa biết nguyên nhân gây bệnh béo phì có nhiều lắm, nào là do chế đồ ăn thừa sinh dưỡng, do thức ăn nhanh, đồ chiên rán nhiều dầu mỡ, rồi chất ngọt từ bánh trái, trà sữa…, nhất là do lười vận động. Trẻ con trên thành phố ngoài giờ lên lớp, về nhà chỉ có bốn bức tường, suốt ngày tivi, điện thoại nên rất dễ béo phì. Chứ như ở quê, chạy nhảy nhiều, rồi còn giúp bố mẹ chăn lợn, chăn gà, làm việc nhà, nghỉ hè còn ra đồng vui chơi, làm ruộng… nên chúng nó hay uống nước ngọt mà không béo phì được! Nói thật, cả xã này mấy nghìn hộ cũng không nhà nào có con bị béo phì thím ạ!
Chị Mai nghe vậy cũng mỉm cười và thầm thừa nhận lời của anh Hùng có nhiều phần đúng.
Câu chuyện thứ 2: Anh chị Linh, Đức ở Tây Hồ (Hà Nội) sau nhiều năm trông mong đã có được hai bé sinh đôi, nhưng khi mới sinh các bé rất nhỏ, một bé 2,7 kg, còn một bé chỉ được 2,5 kg. Thương các con thể trạng bé, anh chị Linh Đức liền dồn sức để chăm bẵm. Thấy ai giới thiệu loại sữa nào tốt, bổ dưỡng liền tìm mua ngay cho các con dùng, uống theo nhu cầu chứ không hề theo chỉ dịnh dinh dưỡng ghi ngoài bao bì.
Chỉ chưa đầy một tuổi, cả 2 bé đều mũm mĩm, mập mạp, nhìn vô cùng thích mắt. Ngắm 2 con mỗi khi đến lớp luôn nổi trội so với các bạn về chiều cao, cân nặng, anh chị mừng lắm và thầm tự hào vì lúc sinh ra các con nhỏ bé hơn các bạn nhưng giờ đã khác. Duy trì chế độ dinh dưỡng tẩm bổ đến khi 2 bé chuẩn bị bước vào lớp 1, đưa các con đi khám sức khỏe tổng quát, cả 2 vợ chồng chị Linh mới tá hỏa vì bác sĩ thông báo cả 2 bé đều có biểu hiện TCBP. Biết các bé lúc sinh ra rất nhỏ bé, bác sĩ đã thông tin thêm, những trường hợp dinh dưỡng kém ở thời kỳ bào thai sẽ làm tăng nhạ̣y cảm với ảnh hưởng của chế́ độ̣ ăn dư thừa. Những trẻ sơ sinh có cân nặng thấp khi mới sinh đượ̣c sống trong môi trường thự̣c phẩm dồi dào dễ trở thành thấp – béo.
Ngay khi về nhà, vợ chồng anh chị Linh Đức và các con đã bắt tay vào thực hiện một chế độ ăn lành mạnh, giảm lượng bánh sữa, những đồ ăn chiên rán và tăng lượng rau xanh, sữa chua. Cả 2 bố mẹ động viên và dành thời gian cùng các con tập luyện mỗi ngày như chạy bộ, bơi, đánh cầu lông… Nhờ điều chỉnh chế độ dinh dưỡng hợp lý và có chế độ tập luyện phù hợp, chỉ một thời gian ngắn, 2 bé đã có số cân nặng hợp lý, việc đi lại, học tập cũng nhanh nhẹn và hoạt bát hơn.
Hai ví dụ kể trên nằm trong rất nhiều những câu chuyện từ thực tế cuộc sống cho thấy, nước ngọt không phải là nguyên nhân chính gây nên bệnh TCBP. Và chứng bệnh này hoàn toàn có thể khắc phục với một chế độ dinh dưỡng và tập luyện hợp lý.
Bàn về nguyên nhân gây bệnh TCBP, PGS. TS. Bác sĩ Nguyễn Thị Lâm - Nguyên Phó Viện trưởng Viện Dinh dưỡng Quốc gia cho biết, bệnh béo phì là kết quả của một chế́ độ̣ ăn dư thừa vượ̣t quá nhu cầu, lối sống ít vận động, thời gian tĩnh tại nhiều làm ít tiêu hao năng lượ̣ng, hoặc có thể do các bệnh rối loạ̣n chuyển hóa trong cơ thể. “Chưa có nghiên cứu tìm thấy mối liên quan duy nhất của TCBP với đường/ thực phẩm chứa đường. Vào trong cơ thể, các chất protein, glucid đều có thể chuyển thành chất béo dự trữ. Vì vậy không nên coi ăn nhiều chất béo hay đường mới gây TCBP”, bác sĩ Nguyễn Thị Lâm khẳng định.
Bác sĩ Lâm cũng chia sẻ kết quả nghiên cứu của nhóm tác giả Saiko Shikanail, Vũ Thị Hiền và Shigeru Yamamoto về tiêu thụ đường của trẻ em Việt Nam, Campuchia và Nhật Bản cho thấy, không tìm được mối liên quan giữa đường tiêu thụ và béo phì ở trẻ em ở cả 3 vùng nêu trên. Còn kết quả của nghiên cứu cắt ngang của Viện Dinh dưỡng Quốc gia vào năm 2019 trên học sinh các cấp cho thấy, học sinh thành thị có tỷ lệ TCBP cao hơn nhóm học sinh nông thôn (41,9% với 17,8%) nhưng lại có tỷ lệ tiêu thụ nước ngọt thường xuyên (≥3 lần/tuần) thấp hơn (lần lượt là 16,1% và 21,6%). Bên cạnh đó, tỷ lệ trẻ em khu vực nông thôn tiêu thụ các sản phẩm có đường khác (bánh kẹo, kem chè …) chiếm 56,4%, cao hơn trẻ ở khu vực thành thị với 51,1%.
“Hiện nay, nhóm TCBP tập trung ở trẻ em khu vực thành thị nơi mà trẻ em ít vận động thể chất và có thời gian tĩnh tại nhiều. Đây là nguyên nhân đáng kể dẫn tới TCBP. Vận động ít, không đủ còn gây ra hội chứng chuyển hóa như béo bụng, rối loạn lipid, tăng huyết áp, kháng insulin”, PGS.TS Nguyễn Thị Lâm cho biết.
Hiện nay, nhiều loại thực phẩm có chứa nhiều đường và có hàm lượng calories cao như kẹo, bánh, kem, đồ ăn nhanh, sữa, trà sữa... Chưa kể, trong số các loại đồ ăn này có nhiều sản phẩm trôi nổi, ko rõ nguồn gốc được bày bán ở các vỉa hè, cổng trường... rất nguy hại cho sức khỏe.
Thanh Nga