Câu đối Tết là phong tục đã có từ lâu đời, thường được sử dụng nhiều trong những ngày lễ Tết của người dân Việt Nam. Câu đối cũng là một phần không thể thiếu vào mỗi dịp Tết đến Xuân về đúng như đôi câu đối: “Thịt mỡ, dưa hành, câu đối đỏ/ Cây nêu, tràng pháo, bánh chưng xanh”.

Trong không khí mùa xuân náo nức, sự xuất hiện của những câu đối càng làm không khí xuân thêm vui tươi, phấn khởi, khiến người ta ngập tràn cảm giác ấm áp, yên bình chào đón một năm mới với nhiều điều may mắn. Thông qua câu đối, người ta gửi lời chúc đến mọi người xung quanh những điều tốt đẹp trong năm mới, cũng thể hiện được sự thông minh và nhạy bén trong cách sử dụng câu từ của người đối.

Xưa kia, những bậc danh nho nổi tiếng của nước ta đều tự tay viết câu đối trên nền giấy đỏ, treo trang trọng trong nhà để dịp Tết cùng tự hào đàm đạo với bạn bè. Người ít chữ cũng đến xin câu đối của bậc danh nho, hoặc có khi mua từ các cụ đồ nho thường bày bán tại các phiên chợ Tết về treo trong nhà để bày tỏ sự trân trọng chữ nghĩa, cũng là lời cầu mong con cháu chăm chỉ noi theo đạo học.

Hình ảnh những ông đồ già bày mực Tàu, giấy đỏ ngồi một góc phố nhỏ, hay một góc chợ quê cùng dòng người xếp hàng đến mua và xin câu đối đầu năm đã trở nên quen thuộc trong mắt của mọi người, phần nào nói lên sự hiếu học của người dân. Người cho chữ thường là các ông đồ, túc nho, còn người xin chữ mang trong mình niềm tin, cầu mong may mắn, những người có chức quyền lại muốn năm mới thăng quan phát tài, người nông dân, lao động cầu mong một năm mới bình an, hạnh phúc.

Câu đối ngày Tết thường không sử dụng tùy tiện các từ để ghép với nhau mà các từ trong hai câu phải tuân thủ các quy luật về vần, thanh, số lượng từ và ý nghĩa. Với những câu đối dạng thơ thất ngôn nay thơ ngữ ngôn thì người sáng tác câu đối phải dùng quy luật là bằng – trắc ở 2 câu luận và câu thực. Câu đối không chỉ đối về âm thanh, nhịp điệu mà còn đối về ngữ nghĩa để tạo nên một chỉnh thể mang một thông điệp có ý nghĩa nhân dịp Xuân mới.

Xin ví dụ một số câu đối dưới đây:

- “Tết đã đến bao đời trước sau ngàn lần. Tết lại đến Tết/Xuân không tuổi đi về mãi muôn thuở. Xuân lại càng Xuân”.

- “Tân phúc, tân niên, tân phú quý/ Tấn lộc, tấn tài, tấn an yên”.

- “Đa tài, đa lộc, đa phú quý/ Đắc lợi, đắc thời, đắc nhân tâm”.

- “Gái trai, già trẻ đều mong Tết/ Hoa lá, cỏ cây cũng chào Xuân”.

- “Đất thêm tuổi mới, người thêm thọ/ Xuân đến khắp nơi, phúc đến khắp nhà”.

- “Đất nước hưng thịnh câu đối Tết/ Gia đình thuận hòa thiệp mừng Xuân”.

- “Đêm 30 hái lộc, kính lên ông bà, rót rượu đôi ly, nghe lời chúc/ Mùng 1 đơm hoa, biết ơn cha mẹ, dâng trà 3 chén, nhận phong bao”.

- “Xuân còn dài, nhìn tới tương lai miền đất mới/ Tết dù ngắn, nhìn vào dĩ vãng nhớ người xưa”.

- “Đêm 30, treo cây nêu cao ngất trời, ri là Tết/ Miền đất đùng 3 tiếng pháo, rạng mùng 1 rứa là Xuân”...

Câu đối từ lâu không chỉ là vật để trang trí Tết cho nhà cửa mà hiện nay nó đã trở thành một bản sắc văn hóa đẹp đẽ của người Việt Nam. Khi thấy những câu đối viết trên giấy đỏ, chúng ta lại nhớ đến hương vị của ngày Tết cổ truyền ở quê hương. Dù bạn đi khắp thế giới mà tình cờ thấy được câu đối của Việt Nam thì bạn sẽ cảm nhận như gia đình, quê hương đang ở trước mắt mình.

Ngày Tết, bên chén rượu xuân cùng ngẫm nghĩ về những câu đối Tết của cha ông, khiến ta một lần nữa thêm tự hào về nét đẹp văn hóa của dân tộc. Nét đẹp ấy mãi lưu giữ và hun đúc đã làm nên tâm hồn và cốt cách của người Việt từ ngàn xưa và trong thời đại mới hôm nay.

Khánh An