Với nền kinh tế đang tăng trưởng ở tốc độ cao trong khu vực (trung bình từ 6-8%/năm), khi thu nhập và đời sống của người dân được nâng cao, các loại đồ uống, trong đó có nước giải khát ngày càng được sử dụng rộng rãi. Đó là lý do khiến Việt Nam được đánh giá là thị trường tiềm năng của ngành nước giải khát.
Từ bước nhảy vọt đến sự sụt giảm mạnh
Kể từ đầu những năm 1990, khi các thương hiệu nước ngọt quốc tế mới bắt đầu gia nhập vào Việt Nam, tiếp đó là sự gia nhập thị trường của các doanh nghiệp nội, chỉ trong vòng hơn 30 năm, ngành nước giải khát Việt Nam đã có bước nhảy vọt đáng kể.
Đa dạng các mặt hàng nước giải khát được tiêu thụ trên thị trường.
Từ chỗ chỉ có vài nhà máy, đến năm 2021, cả nước đã có hơn 1.833 cơ sở sản xuất, với mức tăng trưởng bình quân là 8,4%/ năm, doanh thu năm 2019 đạt hơn 123.558 tỷ đồng. Sau một thời gian cạnh tranh khốc liệt, thị trường nước giải khát đóng chai Việt Nam đã định hình rõ nét với sự thống lĩnh thị trường gồm 3 doanh nghiệp FDI là Suntory PepsiCo, Coca-Cola, URC cùng 2 doanh nghiệp nội là Tân Hiệp Phát, Masan.
Đáp ứng nhu cầu ngày càng khó tính cũng như xu hướng của người tiêu dùng, bên cạnh các sản phẩm nước giải khát có ga và không ga, nước tăng lực, nước tinh khiết, trà pha sẵn uống liền, các doanh nghiệp sản xuất nước giải khát đã cho ra đời nhiều dòng sản phẩm có nguồn gốc tự nhiên, có lợi cho sức khỏe. Có thể kể đến các loại nước giải khát trái cây bổ dưỡng, nước thanh nhiệt, trà thảo mộc... với bao bì, mẫu mã đa dạng, được làm từ nguyên liệu thân thiện với môi trường có thể tái chế hoàn toàn. Các sản phẩm này ngay sau khi ra đời đã nhanh chóng thu về hàng triệu đô cho các doanh nghiệp. Bước tiến này cũng là bệ phóng đưa nước giải khát lên một tầm cao mới.
Tuy nhiên, giai đoạn từ đầu năm 2020 đến nay có thể được xem là nốt trầm của ngành đồ uống. Những hậu quả nặng nề sau đại dịch COVID-19, suy thoái kinh tế, lạm phát toàn cầu và nhiều biến động trong bối cảnh mới của quốc tế... khiến ngành đồ uống nói chung và ngành nước giải khát đang phải chống chịu với nhiều khó khăn. Tốc độ tăng trưởng trung bình giai đoạn 2015 - 2021 vì thế đã bị kéo giảm xuống còn 5,6%.
Đáng chú ý, trong bối cảnh mới, nhiều quy định quản lý chưa thực sự phù hợp, có nguy cơ dẫn đến tình trạng thu hẹp sản xuất, kinh doanh trong ngành nước giải khát, kéo theo những hệ lụy đối với xã hội. Cụ thể, Bộ Tài chính đang lấy ý kiến góp ý vào Hồ sơ đề nghị xây dựng dự án Luật thuế tiêu thụ đặc biệt (sửa đổi). Trong Dự thảo hồ sơ này có đề nghị bổ sung đồ uống có đường vào diện chịu thuế tiêu thụ đặc biệt với lý do để bảo vệ sức khoẻ người dân chống lại tình trạng thừa cân, béo phì và các bệnh không lây nhiễm như tim mạch, đái tháo đường.
Theo báo cáo ngành đồ uống của VIRAC, trong 6 tháng đầu năm 2023 vừa qua, sản xuất các loại nước giải khát giảm khoảng 80% so với cùng kỳ 2022, trong đó nước khoáng tinh khiết giảm rất sâu khoảng 90%, đồ uống không cồn giảm khoảng 6% so với cùng kỳ 2021.
Tìm hướng đi phù hợp
Theo dự báo của Statista, thị trường thực phẩm Việt Nam trong năm 2023 sẽ đạt mức 96.47 tỉ USD, tăng 9% so với năm 2022, và tốc độ tăng trưởng trung bình hàng năm trong giai đoạn từ 2023 - 2027 đạt khoảng 8.22%/năm. So sánh trong phạm vi Đông Nam Á, doanh thu ngành thực phẩm Việt Nam 2023 dự kiến xếp thứ ba, chỉ sau Indonesia và Philippines.
Xét trên phân khúc đồ uống, theo số liệu tháng 3/2023 của Statista, doanh thu thị trường đồ uống Việt Nam trong năm 2023 sẽ đạt mức 27.121 tỉ USD, trong đó, phân khúc đồ uống không cồn đóng góp tỷ trọng cao nhất ở mức 37.7%, cũng là phân khúc có tốc độ tăng trưởng cao nhất. Cụ thể, phân khúc đồ uống không cồn sẽ đạt mức doanh thu 10.22 tỉ USD trong năm 2023, cao hơn 10.4% so với năm 2022, và tốc độ tăng trưởng trung bình hàng năm trong giai đoạn từ 2023 - 2028 đạt 6.28%/năm.
Theo đó, dự kiến trong giai đoạn từ 2022 đến 2024, mức độ tăng trưởng doanh số tiêu thụ của nước giải khát có thể dao động trong khoảng từ 4.3% đến 4.8%. Việc mở cửa lại các hoạt động ăn uống ngoài trời và trong nhà sau thời kỳ dịch, cùng với việc thúc đẩy mạnh mẽ thương mại điện tử, đều sẽ trở thành những yếu tố thúc đẩy cho tăng trưởng doanh số trong ngành nước giải khát. Những yếu tố này đóng vai trò quan trọng để ngành nước giải khát nắm bắt kịp thời các xu hướng thị trường để vượt qua thách thức và phát triển.
Theo các chuyên gia ẩm thực, nền khí hậu nhiệt đới của nước ta là môi trường thích hợp cho sự phát triển của nhiều loại trái cây và thảo dược, như chanh, cam, bưởi, dứa và các loại cây cỏ khác. Điều này tạo cơ hội cho việc sử dụng các thành phần tự nhiên trong sản xuất nước giải khát, làm tăng giá trị thẩm mỹ và dinh dưỡng của sản phẩm.
Bên cạnh đó, với nền văn hóa ẩm thực phong phú, nhu cầu sử dụng nước giải khát cũng tăng cao đặc biệt là đối với những khách hàng có độ tuổi từ 15-25 tuổi là những người trẻ luôn mong muốn trải nghiệm những hương vị mới mẻ, độc đáo, khác biệt với những gì đã tồn tại trước đó. Đây là đặc điểm tiêu dùng mà các nhà sản xuất có thể khai thác để đáp ứng kịp thời nhu cầu của thị trường.
Hiện nay, sức khỏe cá nhân và phong cách sống lành mạnh đã trở thành xu hướng được xã hội quan tâm. Xu hướng mới này đã thúc đẩy sự gia tăng nhu cầu sử dụng các thức uống lành mạnh như: Nước giải khát không đường ít calorie, sản phẩm thuần tự nhiên, chứa nhiều chất dinh dưỡng và các sản phẩm thân thiện với môi trường. Các sản phẩm này đã trở thành những ưu thế cạnh tranh lớn cho các doanh nghiệp trên con đường phát triển sản phẩm và hấp dẫn người tiêu dùng.
Theo các chuyên gia kinh tế, ngành nước giải khát Việt Nam vẫn được xem là “miếng bánh” ngon so với các nước lân cận. Với mức tăng trưởng ấn tượng qua từng năm, nếu các doanh nghiệp kịp thời nắm bắt xu hướng tiêu dùng, khai thác tốt lợi thế nguồn nguyên liệu và nhận được sự hỗ trợ kịp thời về mặt chính sách, sẽ nhanh chóng vượt khó và thúc đẩy sản xuất kinh doanh phát triển trong thời gian tới.
Khang Vũ