Trong các nghi thức truyền thống của 54 dân tộc Việt Nam như lễ hội, cưới xin, cúng giỗ, ma chay thì rượu trở thành một thứ đồ uống không thể thiếu trong đời sống cộng đồng . Chính vì vậy, việc thưởng thức rượu, bia từ lâu đã trở thành nét văn hoá gắn liền với đời sống. Nét văn hoá ấy chỉ thích ứng với những người biết uống điều độ, uống có văn hoá, ứng xử văn minh.

Uống rượu, bia là một nét văn hóa gắn liền với đời sống

Lịch sử rượu, bia

Không biết tự bao giờ, rượu là một thứ đồ uống gắn liền với văn hóa ẩm thực của con người. Từ xa xưa, dân ta đã biết “lấy vỏ cây làm áo, lấy cốt gạo làm rượu, lấy cá, tôm làm mắm…” (Lĩnh Nam chích quái).

Trong bài viết của PGS.TS Nguyễn Thanh Tú (đăng trên qdnd. vn) viết: Tìm về các thư tịch cổ thấy nhiều sách đã nói về rượu. Nhiều sách viết rượu có trước thời Hùng Vương, được làm từ gạo. Hầu hết các sách đều thống nhất trong việc sử dụng (mục đích) rượu vào việc tế lễ. Có sách thuật lại truyện vua Lý Thái Tổ đi tuần, đến nơi thấy sông núi tươi đẹp, cảm xúc, liền lấy rượu khấn rằng: “Nơi này cảnh đẹp, nếu có thần linh hạo khí thì xin nhận rượu của trẫm”. Quả nhiên đêm ấy, vua nằm mộng thấy vị thần xưng là Lý Phục Man... Như vậy, cha ông ta đã biết chế tác rượu, chủ yếu dùng vào việc tế lễ trời đất, tổ tiên và các nghi lễ quan trọng khác.

Có thể xuất phát từ tính chưng cất của rượu chiết xuất từ gạo kết hợp với thứ men lá đặc biệt. Mà gạo ngày xưa rất quý, gọi đó là “ngọc thực” nên dần dần qua tiếp biến văn hóa, rượu được coi là linh hồn của trời đất, vũ trụ, xứng đáng làm sứ giả để “nối” các vị thần thánh siêu nhiên với con người trần tục.

Được sản xuất từ những tinh túy của đất trời nên từ xưa, người Việt ta sử dụng rượu như một thức uống quý, hình tượng rượu đã ngấm dần vào phong tục rồi biểu hiện ra những nét văn hóa rất sinh động. Trước hết là để cúng ông bà tổ tiên: “Rượu ngon chắt để bàn thờ...”. Rượu thể hiện tấm lòng thành của con cháu trong sáng, thảo thơm (như rượu) mong muốn tổ tiên thưởng thức thứ lễ vật tinh túy của trời đất mà phù hộ độ trì cho con cháu.

Rượu không thể thiếu trong chuyện cưới hỏi. Cùng với cau trầu, rượu là lễ vật bắt buộc. Có bài ca dao: "Anh có thương em thì lo một buồng cau cho tốt, một hũ rượu cho đầy/ Đặt lên bàn thượng, hạ xuống bàn xây/ Chàng đứng đó, thiếp đứng đây/ Lẽ mô thầy với mẹ lại không kết nghĩa sum vầy cho con?". Trong lễ hợp cẩn (lễ cuối của lễ tân hôn), vợ chồng uống chung một chén rượu đào và ăn chung một đĩa cơm nếp. Ngày nay, tuy có thay đổi nhưng trong tiệc cưới, cô dâu chú rể sẽ cùng uống chung ly rượu vang và mời bố mẹ hai bên gia đình. Rượu sử dụng là rượu có màu hồng, đỏ là màu của hôn nhân, hạnh phúc. Ý nghĩa của lễ này cũng dễ hiểu: Cầu mong vợ chồng suốt đời hạnh phúc, say nhau như say rượu và dính nhau như dính... cơm nếp.

Thuở trước, rượu là người bạn tri âm của các bậc văn nhân tao nhã. Dưới bầu trời trăng thanh gió mát nơi thôn dã yên ả, thanh bình, có chút men nhâm nhi làm tăng thêm độ hưng phấn, kích thích sự đam mê cho các bậc nho sĩ sáng tác và bình luận thơ văn. Nhiều bài thơ tuyệt tác, nhiều áng văn hay được thăng hoa từ các cuộc tao đàn với “bình rượu túi thơ” như thế.

Uống rượu để cho khuây khỏa tâm hồn, để kết thân tình bằng hữu và các mối tâm giao tri kỷ, để đàm đạo về nhân tình thế thái, uống mà không say - đó là nét đẹp tao nhã của các bậc văn nhân, anh tài thời xưa. Bàn về văn hóa uống rượu bia của người Việt, Tiến sĩ Vũ Thế Long - Tổng Thư ký Hiệp hội Văn hóa ẩm thực Việt Nam cho rằng, bia rượu đã trở thành thứ đồ uống không thể thiếu trong đời sống. "Bia rượu là sản phẩm đồng hành với lịch sử nhân loại. Nó là một giá trị trong đời sống vật chất cũng như văn hóa của nhân loại. Đời này qua đời khác, loài người đã liên tục sử dụng các loại bia rượu, thực phẩm lên men có cồn và ngày càng phát minh ra nhiều dạng đồ uống có cồn khác nhau", Tiến sĩ Vũ Thế Long nói.

Bia rượu là một phần tạo nên văn hóa ẩm thực của Việt Nam. Khi đến Hà Nội, du khách trong nước và quốc tế, ngoài các món ăn truyền thống thì Bia Hà Nội là thứ đồ uống nhất định phải thử. Như đã biết, trong chuyến thăm Việt Nam vào tháng 5/2016, người quyền lực nhất nước Mỹ, Tổng thống Obama đã dùng bữa tối bình dân tại số 24 phố Lê Văn Hưu, thưởng thức 2 suất bún chả Hà Nội và 2 chai Bia Hà Nội. Hay những du khách quốc tế khi tới Việt Nam, họ đều muốn khám phá những văn hóa đặc sắc, thưởng thức các món ăn và nhâm nhi cốc bia mát lạnh. Từ khi nào bia đã trở thành nét văn hóa ẩm thực đặc trưng của Việt Nam, đến mức cụm từ “bia hơi” cũng sánh ngang “phở” hay “bún chả” khi so về độ nổi tiếng trong mắt bạn bè quốc tế? Qua đây cho thấy ngoài đồ ăn thì bia rượu cũng được nhắc đến trong văn hóa ẩm thực đặc trưng của Việt Nam mà du khách muốn khám phá.

Văn hóa uống có trách nhiệm

Thực tình mà nói, bia rượu là một nét đẹp trong văn hóa của người Việt, được lưu truyền từ nhiều đời trước. Trên thế giới, bia đã xuất hiện khoảng 7.000-8.000 năm trước Công Nguyên (TCN) ở vùng Lưỡng Hà. Hay lịch sử sản xuất rượu vang cổ có từ giữa 8.000 năm trước Công Nguyên và 4.100 năm trước Công nguyên với một nhà máy rượu cổ ở Armenia.

Đã có từ lâu đời, nhưng hình ảnh về văn hóa rượu, bia của các nước trên thế giới rất đẹp. Nhắc đến rượu vang, người ta nhớ tới hình ảnh người cầm trên tay ly rượu, bàn tay uyển chuyển, điệu nghệ lắc lư, thỉnh thoảng đưa lên hít hà hương thơm tỏa ra từ ly rượu, nhấp một ngụm, tận hưởng hương vị rượu vang, trò chuyện vui vẻ với bạn bè.

Tại Việt Nam, hình ảnh người uống rượu, bia thường được miêu tả với từ ngữ không đẹp. Một bộ phận nhỏ đang dần làm xấu đi hình ảnh văn hóa của dân tộc như việc lạm dụng quá đà bia rượu, dẫn đến say sỉn. Tuy nhiên, đây chỉ là hình ảnh “con sâu làm rầu nồi canh”, chúng ta không nên quy chụp sản phẩm bia, rượu là có hại, lên án và tẩy chay. Thay vào đó phải chăng cần nâng cao chất lượng sản phẩm rượu, bia, nâng cao ý thức người tiêu dùng, sử dụng rượu, bia có trách nhiệm…

Bởi, thực tình mà nói, rượu, bia không có lỗi. Cái lỗi là do con người tự làm mình say sau những bữa tiệc, cuộc nhậu. Đúng như cổ nhân có câu: “Tửu bất túy nhân, nhân tự túy. Sắc bất mê nhân, nhân tự mê” - Rượu không tự nhiên làm say người, chỉ có người tự làm mình say. Sắc đẹp không tự nhiên làm người mê muội, chỉ có người tự mình mê đắm trong sắc đẹp. Vậy nên, để uống rượu, bia là một nét đẹp tao nhã trong văn hóa ăn uống, mỗi người không chỉ biết tự kiềm chế bản thân, mà cần chủ động giúp người bên bàn ăn, bữa tiệc biết uống rượu, bia thật chừng mực, hợp lý và lịch sự.

Uống rượu, bia nhiều thì vui ít và uống rượu, bia ít thì vui nhiều. Đó không phải là lời khuyên sáo rỗng mà là sự thật. Mong sao, đừng ai quá đà vì rượu, bia. Hãy lấy chén rượu, cốc bia làm nhịp cầu nối kết, gắn bó tình cảm con người một cách giản dị, chan hòa, thân thiện và góp phần làm cho cuộc hội ngộ nơi bàn tiệc càng vui vẻ, đầm ấm và ý nghĩa hơn. Trong khi ăn uống, cùng nhỏ nhẹ nhắc nhau câu “vui thôi, đừng vui quá”. Đó chính là uống rượu, bia có văn hóa và văn hóa uống rượu, bia.

Thanh Xuân