Liên quan đến đề xuất áp Thuế tiêu thụ đặc biệt (TTĐB) đối với nước giải khát có đường, vẫn còn nhiều băn khoăn về cơ sở khoa học và hiệu quả của sắc thuế nhằm ngăn ngừa và giảm thiểu tình trạng thừa cân, béo phì (TCBP) đáng báo động ở trẻ em và thanh thiếu niên…
Có nhiều nguyên nhân dẫn tới thừa cân béo phì
Báo cáo của Tổ chức Y tế thế giới (WHO) về thừa cân, béo phì cũng như tài liệu chuyên môn Hướng dẫn chẩn đoán và điều trị bệnh béo phì của Bộ Y tế năm 2022 (Quyết định số 2892/QĐ-BYT ngày 22/10/2022) nêu rõ thừa cân, béo phì bắt nguồn từ nhiều nguyên nhân khác nhau, nhưng đều đến từ sự mất cân bằng giữa năng lượng nạp vào và năng lượng tiêu hao.
Các chuyên gia bàn về hiệu quả áp thuế tiêu thụ đặc biệt nước ngọt có giảm được thừa cân béo phì
Các nguyên nhân hàng đầu bao gồm: chế độ dinh dưỡng không hợp lý bao gồm cả việc tiêu thụ nhiều chất béo, chất đạm, nhiều muối và không đủ chất xơ; thiếu hoạt động thể chất, lười vận động.
PGS.BS.TS Nguyễn Thị Lâm – Nguyên Phó viện trưởng, Viện Dinh dưỡng Quốc gia cho biết có nhiều nguyên nhân dẫn tới thừa cân béo phì
Theo PGS.BS.TS Nguyễn Thị Lâm – Nguyên Phó viện trưởng, Viện Dinh dưỡng Quốc gia chia sẻ “Trong 10 năm qua, tỷ lệ TCBP của người Việt Nam tăng gần như gấp đôi, đặc biệt lứa tuổi trẻ em từ 5-19 tuổi, nhưng theo đánh giá của WHO thì tỷ lệ TCBP ở Việt Nam vẫn nằm trong vùng xanh, là 1 trong 10 nước có tỷ lệ TCBP thấp ở khu vực Đông Nam Á”.
Nhiều nghiên cứu cũng chỉ ra mối tương quan giữa TCBP với thời gian tĩnh tại, tuổi tác, trình độ học vấn, môi trường sinh sống làm việc, thời gian ngủ… Các thực phẩm có chứa đường và đồ ngọt nói chung cũng chỉ cung cấp khoảng 3,6% tổng năng lượng đưa vào cơ thể từ thức ăn và đồ uống, trong khi đó nguồn năng lượng chiếm nhiều nhất là ngũ cốc (51,4%), thịt (5,5%), các thực phẩm khác là (22%).
Nước giải khát có đường không phải là nguồn cung cấp đường và calorie duy nhất và cao nhất trong chế độ ăn uống của người Việt nên nếu ngoài các sản phẩm này thì người tiêu dùng vẫn có thể tiêu thụ đường và calorie với hàm lượng cao hơn từ các sản phẩm khác. Nếu so sánh về mức calories cung cấp giữa các loại thực phẩm thì lượng calo cung cấp từ nước giải khát có đường chỉ khoảng 44 kcal/100g là thấp nhất trong các loại thực phẩm chứa đường.
Nước giải khát có đường không phải là nguồn cung cấp đường và calorie duy nhất và cao nhất trong chế độ ăn uống của người Việt
Nghiên cứu SEANUTS do Viện Dinh dưỡng Quốc gia tham gia thực hiện năm 2011 cũng chỉ ra rằng, tỷ lệ trẻ em từ 6-11 tuổi ở khu vực thành thị đạt mức khuyến nghị về hoạt động thể lực chỉ là 32,5% trong khi tỷ lệ này ở nông thôn là 59,9%. Thời gian tĩnh tại trong ngày của lứa tuổi học sinh chủ yếu là dành cho mạng xã hội (95,9%); game, máy tính, điện thoại (76,3%); làm máy tính (60,2%).
Hơn thế nữa, người tiêu dùng, đặc biệt là trẻ em có thói quen tiêu dùng nhiều loại sản phẩm có đường khác từ những thực phẩm bao gói sẵn như bánh, kẹo, sữa, đồ uống từ ngũ cốc và rất nhiều các loại đồ uống từ đường phố như các loại trà sữa, cà phê, nước trái cây có thêm đường v.v nên việc xác định sản phẩm nào, mặt hàng nào trong nhóm các sản phẩm có chứa đường là nguyên nhân chính gây nên TCBP là rất khó.
Tác động tiêu cực tới nền kinh tế
Ngành sản xuất nước giải khát nếu phải chịu thuế TTĐB sẽ tác động rất tiêu cực đến tình hình sản xuất, kinh doanh và kinh tế xã hội. Bởi lẽ, trong bối cảnh hiện nay lạm phát vẫn neo ở mức cao, nhiều nền kinh tế lớn duy trì chính sách tiền tệ thắt chặt, lãi suất cao; thương mại, tiêu dùng các doanh nghiệp đang phải gắng sức để vượt qua khó khăn.
Tiến sỹ Nguyễn Minh Thảo - Trưởng Ban Nghiên cứu Môi trường kinh doanh và năng lực cạnh tranh cho biết, áp thuế TTĐB với nước giải khát có đường sẽ tác động tới nhiều ngành kinh tế
Hiện nay, có khoảng 1.800 doanh nghiệp sản xuất nước giải khát (theo số liệu thống kê năm 2021), nhưng đa phần là doanh nghiệp quy mô nhỏ lẻ nên có đến 52% doanh nghiệp sử dụng công nghệ, thiết bị máy móc lạc hậu, 10% hiện đại, chỉ có 2% dùng công nghệ cao. Bên cạnh đó, doanh nghiệp Việt thiếu liên kết, chậm thích ứng với tập quán kinh doanh quốc tế và các Hiệp định thương mại tự do (FTAs)...
Theo Tiến sỹ Nguyễn Minh Thảo - Trưởng Ban Nghiên cứu Môi trường kinh doanh và năng lực cạnh tranh, Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương (CIEM) có chia sẻ “CIEM đang thực hiện một số nghiên cứu liên quan tới dự thảo về thuế TTĐB, trong đó có lĩnh vực về sản phẩm nước giải khát có đường. Kết quả sơ bộ dựa theo số liệu thống kê năm 2022 mà chúng tôi đang tính toán thì thấy rằng, nguồn thu ngân sách không tăng thậm chí còn giảm. Bởi vì khi chúng ta đánh thuế đối với nước giải khát có đường thì có tác động lan tỏa tới cả các ngành hàng khác nữa. Các ngành cung cấp đầu vào và các ngành tác động trong chuỗi sản xuất, phân phối của ngành nước giải khát ước tính là 25 nhóm ngành hàng. Do vậy, nếu áp thuế TTĐB lên nước giải khát có đường là 10% thì ước tính GDP sẽ giảm 0.5 điểm phần trăm là một mức độ tác động rất lớn tới nền kinh tế”.
Theo nghiên cứu của CIEM trước đó, ngành nước giải khát có sự tham gia của rất nhiều doanh nghiệp vừa và nhỏ trong chuỗi giá trị dẫn tới ảnh hưởng với quy mô gấp 6-9 lần, ảnh hưởng đến 9.000 doanh nghiệp vừa và nhỏ và 1 triệu hộ kinh doanh sản phẩm, gây tác động đến hàng chục ngàn lao động trong chuỗi giá trị của doanh nghiệp. Việc đánh thuế nước giải khát có đường dự kiến sẽ tác động tiêu cực tới sinh kế của 337.000 hộ gia đình trồng mía.
Ông Đỗ Thái Vương, Trưởng Tiểu ban Nước giải khát thuộc VBA lo ngại thuế TTĐB sẽ ảnh hưởng tới đầu tư nước ngoài vào Việt Nam
Việc áp thuế TTĐB với nước giải khát có đường có thể ảnh hưởng tới môi trường kinh doanh thu hút các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài. Các doanh nghiệp này cần một môi trường chính sách ổn định. Việc áp dụng thuế TTĐB đối với đồ uống có đường có thể khiến các nhà đầu tư e ngại, giảm đầu tư vào ngành đồ uống và các ngành công nghiệp phụ trợ trong chuỗi cung ứng.
Chia sẻ thêm về vấn đề này, ông Đỗ Thái Vương, Trưởng Tiểu ban Nước giải khát thuộc Hiệp hội Bia – Rượu – Nước giải khát Việt Nam (VBA) cho biết: “Tôi cho rằng sắc thuế TTĐB này còn ảnh hưởng tới đầu tư nước ngoài vào Việt Nam, bởi các doanh nghiệp nước ngoài khi đầu tư cần một môi trường chính sách ổn định. Từ góc độ thu hút đầu tư nước ngoài, chính sách này có thể sẽ dẫn đến sự nao núng, e dè của nhà đầu tư nước ngoài vào Việt Nam”.
Khi chưa có đầy đủ các bằng chứng khoa học thuyết phục, các báo cáo đánh giá tác động đầy đủ và toàn diện, không chỉ với đối tượng chịu tác động trực tiếp mà còn các đối tượng chịu tác động gián tiếp, đến người tiêu dùng, môi trường đầu tư, lao động, khả năng cạnh tranh của doanh nghiệp, bên cạnh mục tiêu bảo vệ sức khỏe cộng đồng, Bộ Tài chính cân nhắc chưa nên bổ sung nước giải khát theo Tiêu chuẩn Việt Nam (TCVN) có hàm lượng đường trên 5g/100ml, vào đối tượng chịu thuế TTĐB. Việc áp thuế TTĐB lên nước giải khát có đường có thể dẫn tới các tác động đáng kể không những tới đối tượng trực tiếp là ngành nước giải khát mà còn cả các ngành công nghiệp phụ trợ có liên quan như ngành mía đường, bao bì, bán lẻ và hậu cần ở Việt Nam, đặc biệt là ảnh hưởng tới các doanh nghiệp vừa và nhỏ.
Kim Anh