Trong 2 năm gần đây, các thành viên của Hiệp hội đã và đang gặp rất nhiều khó khăn do tác động rất mạnh và phải chịu ảnh hưởng “kép” từ đại dịch Covid-19 và từ các chính sách được ban hành ngay trước đó như Luật số 44/2019/ QH14 Phòng, chống tác hại của rượu, bia và Nghị định 100/2019/ NĐ-CP quy định về xử phạt hành chính trong lĩnh vực giao thông đường bộ và đường sắt. Trong giai đoạn dịch bệnh phức tạp của năm 2020 và năm 2021, để bảo vệ sức khỏe người dân, Chính phủ đã áp dụng nhiều biện pháp giãn cách xã hội mạnh như hạn chế nhập cảnh, tụ tập đông người, đóng cửa nhà hàng, quán bar, karaoke, cơ sở giải trí, thực hiện mô hình “ba tại chỗ” hoặc “1 cung đường 2 điểm đến” đã tạo thêm một gánh nặng tài chính rất lớn cho các doanh nghiệp, sản lượng sản xuất và tiêu thụ đã và đang có xu hướng giảm rất sâu do tác động  bởi các chính sách mới, kinh tế đang trải qua giai đoạn khó khăn nhất. Thói quen tiêu dùng đã có nhiều thay đổi đáng kể. Thêm vào đó, giá cả nguyên liệu đầu vào tăng cao, thiếu hụt lao động, đứt gãy chuỗi cung ứng... khiến nhiều doanh nghiệp hội viên của Hiệp hội rơi vào hoàn cảnh vô cùng khó khăn. Ngay cả khi các biện pháp giãn cách xã hội được nới lỏng, việc khôi phục hoạt động của ngành đồ uống có cồn cũng bị gián đoạn bởi các hạn chế lưu thông hàng hóa, tiêu thụ sản phẩm được áp dụng thiếu nhất quán giữa các địa phương.

Theo số liệu của Tổng cục Thống kê, trong năm 2020, doanh thu toàn ngành Đồ uống đã giảm 16% so với năm 2019, từ đó dẫn tới lợi nhuận thuần toàn ngành giảm tới 67% so với năm 2019. Mức độ suy giảm lợi nhuận nghiêm trọng nhất ở khu vực doanh nghiệp ngoài nhà nước với đại đa số là doanh nghiệp nhỏ  và vừa, với mức giảm 74%. Nhiều doanh nghiệp đang phải đối mặt với nguy cơ phá sản. Ngay cả đối với những doanh nghiệp có tiềm lực và qui mô lớn hơn cũng sẽ phải mất nhiều năm để có thể quay trở lại mức phát triển như trước đại dịch.

Mặc dù bị ảnh hưởng nặng nề, cũng giống như các doanh nghiệp khác đều bình đẳng trước pháp luật về các nghĩa vụ với nhà nước nhưng các doanh nghiệp sản xuất, kinh doanh đồ uống có cồn luôn bị loại trừ và hầu như không được hưởng ưu đãi từ các chính sách hỗ trợ, miễn giảm về thuế, phí, lệ phí trong 2 năm vừa qua. Đơn cử như Ngành hàng đồ uống có cồn không được bao gồm trong Nghị quyết của Quốc hội về chính sách tài khóa, tiền tệ hỗ trợ Chương trình phục hồi và phát triển kinh tế-xã hội (“Nghị Quyết”), ngành không được áp dụng giảm thuế suất thuế Giá trị gia tăng từ 10% xuống 8% như phần lớn các ngành sản xuất hàng tiêu dùng khác.

Ngành sản xuất, kinh doanh đồ uống là ngành kinh tế - kỹ thuật đã và đang đóng góp quan trọng vào sự phát triển kinh tế - xã hội Việt Nam. Các doanh nghiệp thuộc ngành hàng luôn đảm bảo tuân thủ pháp luật, đóng góp ngân sách Nhà nước khoảng 60 ngàn tỷ đồng/năm, trong đó địa phương mỗi năm hàng chục ngàn tỷ đồng, tạo công ăn việc làm cho hàng triệu lao động, luôn tiên phong và làm tốt nhất công tác bảo vệ môi trường và phát triển bền vững cũng như có nhiều đóng góp to lớn để chăm lo cho các chính sách an sinh, trách nhiệm xã hội, nâng cao trách nhiệm của người tiêu dùng khi sử dụng đồ uống có cồn.

Thay mặt cho các doanh nghiệp Hội viên thuộc Hiệp hội, chúng tôi xin được đóng góp một số ý kiến về Đề cương Báo cáo nghiên cứu như sau:

1. Chính sách hỗ trợ các doanh nghiệp phục hồi:

Quan tâm, xem xét ban hành những chính sách tài chính hỗ trợ phù hợp đối với ngành hàng đồ uống chịu thuế TTĐB có thể phục hồi sau một thời gian dài ảnh hưởng nặng nề bởi đại dịch Covid-19.

Chúng tôi kính đề nghị Chính phủ xem xét hỗ trợ giảm hoặc giãn nộp thuế thu nhập doanh nghiệp (TNDN) trong năm 2022 và giữ bình ổn các mức thuế suất bao gồm thuế GTGT, thuế TNDN và thuế TTĐB trong các năm tiếp theo để doanh nghiệp có thể phục hồi sau đại dịch, ổn định và phát triển sản xuất, kinh doanh.

2. Tính cấp thiết sửa các chính sách về thuế (bao gồm thuế TTĐB):

Chúng tôi rất hoan nghênh và đánh giá cao những chính sách giúp các doanh nghiệp vượt qua giai đoạn khó khăn, hồi phục. Chính vì vậy, Hiệp hội kính đề  nghị Chính phủ, Bộ Tài chính, cân nhắc trong thời gian thực hiện Chương trình khôi phục kinh tế chưa đề xuất các chính sách làm tăng thêm gánh nặng (chẳng hạn tăng thuế TTĐB) ít nhất trong 3 năm tới để các doanh nghiệp đang trong giai đoạn cần phải phục hồi có điều kiện sớm ổn định và quay lại đóng góp nhiều hơn cho đất nước.

3. Đánh giá toàn diện hệ thống thuế TTĐB hiện tại:

Việt Nam có khí hậu nhiệt đới, nóng quanh năm ở miền Nam, miền Trung và miền Bắc thì trên nửa năm, tuy không phải là đất nước có xuất xứ về bia nhưng bia là sản phẩm đồ uống có độ cồn thấp, phù hợp với nhu cầu giải khát và được người tiêu dùng đón nhận, đóng góp cho ngân sách nhà nước hàng năm về thuế TTĐB khoảng 40 ngàn tỷ đồng/năm nên ngành Bia đã tồn tại song hành với đời sống của người dân trong những năm qua.

Ngành sản xuất rượu, đặc biệt là sản xuất rượu thủ công hiện nay không kiểm soát được chất lượng, nguồn gốc xuất xứ, trong những năm gần đây nhà nước ta đã ban hành nhiều chính sách quản lý rượu nhưng vẫn không quản lý được rượu dân tự nấu. Theo thống kê của Bộ Công Thương, sản lượng rượu thủ công chiếm trên 70%, ước tính 308 triệu lít cồn nguyên chất, với giá trị tiêu thụ là 1.156 triệu USD. Tổn thất về thuế đối với khu vực này khoảng 750 triệu USD (tương đương 17 ngàn tỷ đồng) do không thu được thuế từ rượu do dân tự nấu, trong khi đó toàn ngành rượu công nghiệp đóng góp cho ngân sách chỉ khoảng hơn 1.000 ngàn tỷ đồng/năm. Mặc dù các cơ quan quản lý Nhà nước đã có nhiều nỗ lực, song việc quản lý sản xuất, kinh doanh và tiêu dùng rượu thủ công vẫn còn hạn chế, đây là một thách thức đối với cơ quan Nhà nước.

Luật thuế TTĐB hiện tại:

Thuế tiêu thụ đặc biệt là loại thuế gián tiếp đánh vào một số hàng hóa và dịch vụ đặc biệt, thông thường với mục tiêu nhằm hạn chế việc sản xuất và tiêu dùng hàng hóa đó. Hiện tại, thuế suất tiêu thụ đặc biệt đối với bia là 65% theo giá bán, đối với rượu dưới 20 độ cồn là 35% theo giá bán, đối với rượu trên 20 độ cồn là 65% theo giá bán. Cách tính thuế tiêu thụ đặc biệt đối với đồ uống có cồn của Việt Nam là thuế tương đối (thuế theo tỷ lệ) dựa trên giá trị (giá bán) của sản phẩm. Phương pháp thuế tương đối này có ưu nhược điểm sau:

•Ưu điểm: phương pháp đơn giản, phù hợp với quá trình phát triển Việt Nam trong thời kỳ trước và khi thị hiếu còn tập trung vào giá bán sản phẩm.

•Nhược điểm: (i) Là phương pháp đã áp dụng từ lâu, trong giai đoạn này Việt Nam đang tập trung duy trì ổn định kinh tế, xã hội cùng với sự tác động từ khủng hoảng tài chính - kinh tế của khu vực;

(ii) Nhà nước không chủ động dự đoán được nguồn thu do giá bán là các đơn vị tự định giá;

(iii) Điều chỉnh khá nhiều lần chủ yếu sửa đổi bằng cách điều chỉnh tăng phần trăm thuế suất trên giá trị sản phẩm và tăng lên theo lộ trình, chưa giải quyết được nguyên nhân chính gây nên tác hại của việc lạm dụng đồ uống có cồn ở Việt Nam. Điển hình trong 10 năm gần đây từ 2010 tới năm 2020 thuế TTĐB đối với rượu, bia đã được điều chỉnh sửa đổi 3 lần,  như vậy tính ra trung bình cứ 3 năm điều chỉnh thuế TTĐB 1 lần và điều chỉnh theo hướng tăng thuế TTĐB từ 45% lên 50% và 65% như hiện nay. Việc thay đổi này khiến cơ quan nhà nước phải bỏ thời gian, công sức, tốn kém kinh phí, còn doanh nghiệp bị ảnh hưởng trong việc lập kế hoạch cho sản xuất, đầu tư, kinh doanh. Trên thế giới các nước khác như Nhật Bản cơ chế thuế của họ thường ổn định trong 10 năm.

Kinh nghiệm quốc tế: các nước đang đẩy mạnh cải cách, đơn giản hóa phương pháp thu thuế hướng tới sự hiệu quả. Căn cứ tính thuế và phân nhóm sản phẩm được hệ thống lại để hạn chế bớt những bất cập, chồng chéo và kẽ hở cho việc trốn thuế.

Hiện nay, phương pháp tính thuế của các nước dựa trên 3 phương pháp tiếp cận chính, bao gồm: tính thuế tuyệt đối theo số lít cồn nguyên chất (specific taxation), tính thuế tuyệt đối theo số lít chất lỏng (unitary taxation), tính thuế tương đối theo giá trị sản phẩm (ad valorem taxation). Mỗi nước có thể sử dụng một phương pháp hoặc kết hợp nhiều phương pháp (hybrid taxation). Mỗi phương pháp đều có những ưu nhược điểm riêng.

Từ những phân tích trên đây, thay mặt cho các doanh nghiệp Hội viên, Hiệp hội xin được đóng góp một số đề xuất như sau:

1. Trước khi xây dựng các chính sách, đặc biệt là chính sách thuế có ảnh hưởng rất sâu rộng tới nền kinh tế và xã hội cũng như làm tăng gánh nặng tài chính tới doanh nghiệp, chúng ta cần phải có những đánh giá trong việc đáp ứng các mục tiêu, tác động của chính sách hiện hành, cơ sở, tác động của những  đề xuất, tham vấn rộng rãi cộng đồng, đặc biệt là doanh nghiệp - đối tượng chịu tác động trực tiếp của chính sách.

2. Đề xuất xem xét hướng tới phương pháp tính thuế tiên tiến, khoa học, giúp khắc phục được các hạn chế của phương pháp hiện nay, đồng thời để đảm bảo các mục tiêu: (i) ổn định sản xuất, kinh doanh cho doanh nghiệp; (ii) ổn định nguồn thu ngân sách; (iii) đảm bảo được mục tiêu phòng chống tác hại của rượu, bia; (iv) phù hợp với thông lệ quốc tế khi hội nhập cũng như phù hợp với thực tiễn tại Việt Nam.

3. “Không nên đưa mặt hàng đồ uống có đường vào đối tượng chịu thuế TTĐB, vì chưa có cơ sở khoa học và thực tiễn chứng minh được mối quan hệ giữa thuế TTĐB và tác động đối với sức khỏe của mặt hàng này. Trong bối cảnh doanh nghiệp trong ngành đồ uống và ngành mía đường đang gặp nhiều khó khăn trong việc khôi phục và duy trì hoạt động sản xuất và kinh doanh do đại dịch, việc đưa mặt hàng đồ uống có đường vào đối tượng chịu thuế TTĐB có thể gây ảnh hưởng tiêu cực đến sự phát triển của các ngành công nghiệp này cũng như hoạt động của doanh nghiệp và việc làm của người lao động, từ đó gây ra những ảnh hưởng sâu rộng hơn về kinh tế và xã hội. Vì vậy, chúng tôi kính đề nghị Bộ Tài chính cân nhắc thận trọng và đánh giá kỹ lưỡng những tác động về kinh tế, xã hội và sức khỏe đối với đề nghị đưa đồ uống có đường vào đối tượng chịu thuế TTĐB nhằm tránh tình trạng mục tiêu về sức khỏe thì không đạt được trong khi lại gây ra những hậu quả không mong muốn về kinh tế xã hội”.   

Kim Anh