Nhắc đến ẩm thực Quảng Ninh, người ta thường nghĩ đến những món ăn hấp dẫn như chả mực Hạ Long, khâu nhục Tiên Yên, chả rươi Đông Triều,... Ngoài ra, vùng biển này còn sở hữu một món đặc sản mà bất cứ du khách nào đến đây cũng phải thử qua là món bún cù kỳ trứ danh.

Con cù kỳ (còn có tên cua sấm, cua đá, cùm vùm) là một loài cua sống trong các khe đá, rừng ngập mặn khắp vùng biển Quảng Ninh. Chúng có thể phát triển đến kích thước lớn (chiều rộng lên đến 12cm) và ăn các loài phù du, giáp xác nhỏ.

Con cù kỳ có vẻ ngoài khác lạ với các loại cua khác

Theo người dân Quảng Ninh, cù kỳ cùng họ với cua nhưng sở hữu phần càng to hơn rõ rệt so với kích thước cơ thể và có mai màu nâu, mắt xanh lá. Đây là con vật hiếu chiến, lỳ lợm với đôi càng chắc khỏe nên kẹp rất đau. Người ta tin rằng, cù kỳ chỉ chịu buông đối phương khi có tiếng sấm nên nó còn được gọi với cái tên thunder crab (cua sấm).

Cù kỳ ở Quảng Ninh có hai loại là cù kỳ đen và cù kỳ đỏ. Cù kỳ đỏ có vẻ ngoài bắt mắt và thịt ngon hơn nên thường được đánh bắt, chế biến món ăn. Một cân cù kỳ được khoảng 7-9 con. Mùa cù kỳ kéo dài từ tháng 3 đến tháng 7. Vào mùa, chúng được bán với giá dao động từ 190.000 - 250.000 đồng/kg, còn cuối mùa giá cao hơn, có thể lên tới 300.000 đồng/kg do số lượng khan hiếm.

Sở dĩ cù kỳ có giá đắt đỏ là bởi hương vị của chúng khá lạ và thơm, khác biệt so với các loài cua khác và thường được người Quảng Ninh chế biến thành nhiều món ăn bổ dưỡng, trong đó, nổi tiếng nhất là món bún cù kỳ. Không ai rõ bún cù kỳ xuất hiện từ khi nào nhưng theo nhiều người Quảng Ninh, món ăn này do những ngư dân làng chài sáng tạo ra. Vào mùa cù kỳ, sau khi đánh bắt về, thay vì chỉ nướng và hấp như bình thường, họ nghĩ ra cách nấu cù kỳ thành món bún, vừa no bụng, vừa tận dụng được phần gạch béo ngậy của loài cua này.

Con cù kỳ chỉ có phần càng nhiều thịt, còn thân khá xốp. Sau khi sơ chế sạch, tách riêng phần thịt, gạch và vỏ. Phần thân không có thịt sẽ được đem xay nhuyễn, lọc lấy nước cốt để nấu nước dùng, còn gạch được chế biến như riêu cua, tạo cho món ăn có hình thức bắt mắt và hương vị hấp dẫn.

Món bún cù kỳ chế biến giống bún riêu từ một loài cua sống trong các khe đá, rừng ngậpmặn khắp vùng biển Quảng Ninh (Ảnh: TL).

Càng cù kỳ to, chắc thịt được làm chín, sau đó đập bỏ phần vỏ cứng, khéo léo tách sao cho miếng thịt còn nguyên hình dạng ban đầu. Phần thịt này được dùng để trang trí cuối cùng, bày biện trên bát bún. Bún cù kỳ Quảng Ninh được nấu giống như bún riêu cua nên có vị thơm, chua dịu rất dễ ăn, đủ khiến thực khách cảm nhận phần thịt mềm ngọt, phần gạch béo ngậy và nước dùng đậm đà. Bún cù kỳ ở Quảng Ninh có vị chua dịu khá giống bún hải sản, bún riêu cua ở Hà Nội. Người ăn có thể cảm nhận được phần nước dùng có vị ngọt thanh xen chút đậm đà từ thịt và gạch cù kỳ nên dễ ăn. Phần thịt cũng khá mềm, dậy mùi thơm đặc trưng và không còn tanh như nhiều món bún hải sản khác.

Thực khách có thể thưởng thức thịt càng cù kỳ hoặc gọi thêm topping như chả cá, chả mực, đậu phụ rán giòn,... Ngoài ra, có thể thưởng thức bún cù kỳ kèm với măng ngâm chua ngọt và rau sống thái nhỏ. Du khách có thể nhúng rau sống vào nước dùng cho chín tái hoặc chấm với mắm, gắp thêm miếng bún và thịt cù kỳ rồi từ từ húp xì xụp phần nước dùng chua chua, ngọt ngọt.

Một bát bún cù kỳ có giá từ 40.000 - 55.000 đồng, tùy phần thịt càng mà khách gọi. Hầu hết tại các địa phương của Quảng Ninh đều có những quán bún cù kỳ ngon nổi tiếng. Ở Hạ Long có một số địa chỉ phục vụ món ăn độc đáo này để du khách tham khảo như: Nhà hàng Thành Lộc ở phường Đại Yên; quán bún cù kỳ ở khu Sân Vườn, Cái Dăm, Bãi Cháy; quán bún cù kỳ khu vực phố Cây Tháp gần chợ Hạ Long 1... Xuống Cẩm Phả, có thể ăn bún cù kỳ tại số 46 Trần Phú - Cẩm Tây, hay Hải sản cầu Đông Hà - Cẩm Đông...

Có thể nói, bún cù kỳ Quảng Ninh, một đặc sản dân dã nhưng chứa đựng nhiều hương vị đặc sắc được lòng du khách mỗi khi có dịp đến đây du lịch. Từ những công đoạn chế biến cầu kỳ, tỉ mỉ tạo thành món ngon nổi tiếng mà khó lòng có thể chối từ mỗi khi có dịp đến với vùng đất này.  

Anh Kiệt